________________
પાણી છૂટતું, તેને જોઈને હવે જુગુપ્સા થાય છે. પુગલે તેનો સ્વભાવ બજાવ્યો, તેને જોઈને હવે હું મારો સ્વભાવ શું કામ છોડું ? રાગદ્વેષના તોફાનોમાં નાહક હું શું કામ કૂટાઈ મરું? આ વિચારણા કરવાનું વિનોબાજી સૂચવે છે.
પણ વસ્તુમાત્રની પરિવર્તનશીલ અવસ્થાઓને જાણ્યા પછી પણ જીવ રાગ દ્વેષને રોકી શકતો નથી. પલટાતી અવસ્થાઓને પેખીને તેનાં મુખની રેખાઓ પણ પલટાય છે. બોરીવલીથી ચર્ચગેટની ટ્રેનમાં બેઠેલો મુસાફર પાર્લેની ફેક્ટરી પાસેથી ટ્રેન પસાર થતાં તેની સુગંધથી પ્રફુલ્લિત બને છે અને ટ્રેન વાંદરાની ખાડી પાસે આવે છે ત્યારે તે જ મુસાફર મોં મચકોડે છે. માનવીનું એક વેંતનું મુખમંડલ પુદ્ગલના પલટાતા પર્યાયોના પ્રતિબિંબ ઝીલતો અરીસો બની જાય છે.
રાજા તથા અનેક કારભારીઓ સાથે નગરમાં સુબુદ્ધિમંત્રી ફરવા નીકળ્યા હતા. રસ્તામાં એક ગટરમાંથી નીકળતી દુર્ગધથી રાજા અને કારભારીઓએ ખૂબ ત્રાસ અનુભવ્યો. તેમનાં મુખમંડલ પર જુગુપ્સાની વિવિધ રેખાઓ પ્રસાર પામી. નાક સહુએ દબાવી દીધું. પણ તે ભયાનક દુર્ગધની કોઈ અસર સુબુદ્ધિમંત્રીનાં મુખ પર ન થઈ. એથી આશ્ચર્યમુગ્ધ બનેલા સહુએ મંત્રીના સમભાવને ઉપહાસનું કેન્દ્ર બનાવ્યો. ત્યારે મંત્રીશ્વર બોલ્યા, “મઘમઘતા અત્તર સૂંઘીને ખુશ શું થવાનું અને આ બદબોથી નાખુશ શું થવું? તે સહુ પુલના ખેલ છે.” મંત્રીનું આ ઊંડું તત્ત્વજ્ઞાન બાહ્ય ભાનની જ ક્ષુદ્ર સપાટી પર રાચતા રાજાને ન સમજાયું. તત્કાલ તો વાત એટલેથી જ અટકી.
ઘણા દિવસો બાદ ભોજન સમારંભ યોજીને મંત્રીશ્વરે રાજા તથા કારભારીઓને આમંત્રણ આપ્યું. બત્રીસ પકવાન, તેંત્રીશ શાક અને પાંત્રીસ ફરસાણના એ થાળ જોઈને સહુ મુગ્ધ બન્યા. અનેક ઠંડા પીણાઓએ સહુને પ્રસન્ન કર્યા. પણ આજના સમારંભની સર્વ શ્રેષ્ઠ વાનગી કઈ ? તે પ્રશ્નના પ્રત્યુત્તર રૂપે સહુના મનમાં સર્વાનુમતે એક જ વાનગી ખૂબ જચી હતી. તે કોઈ પકવાન નહોતું, તે કોઈ ફરસાણ કે શાક નહોતું,
હદયકંપ છે ૧૭