________________
કોમળ રૂપાળા દેહને દમી કાં નાંખો ? ભોગવિલાસની મનોહર રંગોળીથી યૌવનના ઉંબરાને શણગારી ઘો. મારી દેહલતા તમારી સેવામાં હાજર છે.” આ વૈરાગી બૌદ્ધમુનિ ગણિકાની માંગણીને ત્યારે સાવ હડસેલી નથી દેતા. કો'ક દિન તેની કને આવવાનું વચન આપીને મુનિ ત્યાંથી વિદાય લે છે. સમગ્ર નગરના રાજા, સામંતો અને શ્રેષ્ઠીઓની તે માનવંતી ગણિકા હતી. રાજ્ય દરબારમાં તેનું નામ હતું અને માન હતું. સહુ કામી પુરુષો તેની સાથે મૂકીને વાત કરતા. ત્યારે તેની કીર્તિનો સૂર્ય મધ્ય આકાશમાં ચમકતો હતો. પણ એ સુવર્ણ કાળનો અંત આવી પહોંચ્યો. તેના દેહને ભયાનક વ્યાધિઓએ ભરડો લીધો. નગરના સહુજનો તેના દેહમાંથી નીકળતા પરુ, લોહી અને દુર્ગધથી ત્રાસી ગયા, નગરની બહાર તેને કોઈ ફેંકી ગયું, જે એકવાર તેની ખૂબ ખુશામતો કરતા, જેના અપમાન વચનોને પણ આનંદથી રહેતા તે બધા આજે તેનું મુખદર્શન પણ ઈચ્છતા નહોતા. પેલો ચડતીનો સૂર્ય આથમી ગયો હતો. તેની તહેનાતમાં રહેનારા બધા તેનાથી વિમુખ થઈ ગયા હતા. ઉપગુપ્તને તેની દુર્દશાના સમાચાર મળ્યા. તેને પોતે આપેલું વચન યાદ આવ્યું. અભિસારની પળ આવી ચૂકી છે, તેમ તેણે જાણ્યું. નગરની બહાર ગટરના કિનારે ખરાબ હાલતમાં પડેલી વાસવદત્તા પાસે પહોંચી તેણે આશ્વાસન અને દિલાસો આપ્યો, ઔષધ આપ્યું અને ઉપચારો કર્યા. રાગ અને કામોન્માદના બધાય વિષ નીચોવીને વૈરાગ્યામૃતનું પાન કરાવ્યું. બેભાન મોહદશામાંથી જગાડીને તેને આત્મસાધનાનો માર્ગ દેખાડ્યો.
ઉપગુપ્તના અભિસારની આ કથા એ જ કહે છે કે, સુખ પણ ક્ષણિક છે. દુઃખ પણ ક્ષણિક છે. રજવાડી માનસન્માન, બાદશાહી વૈભવ, શાહી ઠાઠ અને મૌલી મોભા બધાય અસ્ત પામશે. જેમ દિવસનો નાથ દિવસભર ચળકીને સાંજ પડે ક્ષિતિજના પેટાળમાં ભરાઈ જાય છે, તેમ બધી સુખસાહ્યબી આથમી જશે. જેમ નયનરમ્ય સુગંધી પુષ્પ સાંજ પડતા
હદયદ્રુપ
૧૧૧