________________
સુખ પણ ક્ષણિક છે. અયોધ્યાની રાજરાણીને નિર્જન જંગલમાં ભટકવું પડે છે. અગ્નિ પરીક્ષામાંથી પસાર થવું પડે છે. દમયંતીને નળનો વિયોગ થાય છે. અંજના સતીને ભરથારનો દીર્ઘ વિયોગ સહેવો પડે છે. તેની મર્યાદા આવે ત્યારે દુઃખના કે સુખના દિવસો સ્વયં અટકે છે. વિષાદ, શોક અને વ્યથા આપોઆપ પીગળે છે. લાખો હતાશાઓમાંથી આશાનું કિરણ બહાર નીકળે છે. અનેક પડતી પછી ઉત્થાન પ્રાદુર્ભાવ પામે છે. રાજ્યભ્રષ્ટ બનીને જંગલમાં ભટકતા રાણા પ્રતાપને કો'ક ભામાશા ભેટી જાય છે અને પોતાની સર્વ સંપત્તિ ચરણોમાં ન્યોછાવર કરી દે છે, આપત્તિની વિદાયની ઘડી આવી જાય ત્યારે કુદરત કો'ક ભામાશાને આવું કાંઈક સૂઝાડી દે છે. દુષ્કાળ ભયંકર પડે, એક-બે વર્ષ ચાલે, કો'ક થોડા માણસોને ભૂખે મારે, કેટલાક પશુઓને તરફડાવીને રીબાવે, પણ આખરે તેને વિદાય લેવી પડે. તેથી જ કો'ક જગડુશાનું અંતર વલોવાઈ જાય, કંઈક ક્રોડપતિઓને તે દુઃખીઓના આંસુ પીગળાવી જાય, દાનની સરિતાઓ છલકાઈ જાય, પુણ્યની નદીઓ પણ ઉભરાઈ જાય, સતત ધરતનું દુઃખ જોઈને મેઘરાજા પણ ગદગદ્ થઈ જાય. એય ધ્રુસકે ધ્રુસકે રડી પડે. એના આંસુ અહીં દુષ્કાળનો અંત લાવે.
અસંખ્યકાળની નરકની સહનાતીત વેદનાઓ પણ આખરે વિરામ પામે છે. પ્રત્યેક પળની પારાવાર વેદના કે માંગવા છતાં મૃત્યુ ન મળે, કાળઝાળ રુદન પછી શાંતિ ન મળે, અપાર રિબામણો છતાં કોઈ ઔષધ ન મળે, અસહ્ય તરસ છતાં ઉકળતાં સીસા પીવા પડે, પણ આખરે એ દુઃખમય રિબામણો ક્યારેક અટકે છે, નરકના આયુષ્યને પૂર્ણ કરીને જીવ તે ભયાનક યાતનાઓમાંથી છૂટે છે.
બૌદ્ધ સંન્યાસી ઉપગુપ્તનું અદ્ભુત રૂપ નિહાળીને નગરની સુવિખ્યાત ગણિકા વાસવદત્તા તેને વિષયભોગના રસ ચાખીને રૂપયૌવનને સાર્થક કરવા વિનવે છે, “મુનિવર, આ તપ સાધનાના અત્યાચારોથી આ
હૃદયકંપ છે ૧૧૦
