________________
૦. પરિગ્રહ પરિમાણ = પાપપરિમાણ મિલ્કતના આધારે માલિકનું સ્તર નક્કી કરવાનાં ધારાધોરણો બાહ્ય જીવનમાં કાયમ પ્રવર્તે છે. હતો એક જમાનો જ્યારે ગોકુળો અને ગોચરોના આધારે માનવીનું માપ નીકળતું (ધન શબ્દનું મૂળ ‘ધણ શબ્દમાં હોવાનું જાણ્યું છે.)
આજે કદાચ માપદંડ બદલાયો છે. જો કે માપદંડનું માધ્યમ જ બદલાયું છે, સ્વરૂપ તો એ જ રહ્યું છે. બાહ્ય જગતમાં સંપત્તિની મહત્તા કાયમ રહી છે. સંપત્તિ, આજના કાળનો એક આકર્શક માપદંડ ગણાય છે. આમ છતાં, આજ જેટલી પૈસાની બોલબાલા પૂર્વે ભાગ્યે જ હશે. પૈસાને આજે જીવનમાં મળેલું સ્થાન પહેલાં ક્યારેક જ મળ્યું હશે. પૈસાની આજ જેટલી તાકાત પૂર્વે ક્યારેક અને ક્યાંક જ અંકાતી હતી.
પૈસો તો આજે પણ છે. ગઈકાલે પણ હતો, આવતીકાલે પણ રહેવાનો. પણ પૈસાનાં બાહ્ય અને આંતરિક અને મૂલ્યાંકનો બદલાતાં રહે છે. પૂર્વે રૂપિયો કિંમતી હતો, આજે તેનું અવમૂલ્યન થયેલું કહેવાય છે. આ તો રૂપિયાનું બાહ્ય મૂલ્યાંકન છે, જે બજારમાં થાય છે. રૂપિયાનું આંતરિક મૂલ્યાંકન આજે ઘણું ઊંચું છે. પૂર્વે ક્યારેય નહીં તેટલી હદે માનવીના હૃદયમાં પૈસાની પ્રતિષ્ઠા થયેલી જણાય છે. કારણ કે પૈસા પાસે જાણે કે સુખની એજન્સી છે.
પૂર્વે વસ્તુની ખરીદી માત્ર પૈસાથી થતી નહોતી. કોઈ કાપડ આપીને અનાજ ખરીદે, કોઈ અનાજ આપીને વાસણ ખરીદે, કોઈ વાસણ આપીને કાપડ લઈ જતું. વિનિમય પ્રથા (Barter System) દ્વારા વસ્તુના બદલામાં વસ્તુ મેળવી શકાતી. રોકડે પૈસે થતી ખરીદીનું પ્રમાણ ત્યારે ઘણું ઓછું હતું.
આ પ્રથાનો એક મોટો આડલાભ એ હતો કે ખરીદશક્તિ (Purchasing power)
ઉ૭)
