________________
જગતમાં પૈસો કિંમતી ગણાય છે, સત્ય તેથી વધુ કિંમતી છે. તે બન્ને વચ્ચેનો ફરક નોંધવા જેવો છે. માણસ પૈસો કરકસરથી વાપરે ત્યારે જણાય કે તે પૈસાની કિંમત સમજ્યો છે, પણ સત્ય કરકસરથી વપરાય ત્યારે સમજવું કે માણસ સત્યની કિંમત સમજ્યો નથી.
દાન એ ધનનું આભૂષણ છે. શીલ એ દેહનું આભૂષણ છે. તો સત્ય એ વાણીનું આભૂષણ છે.
સત્ય સ્વર્ગલોકમાં વસતું નથી કે તેને શોધવા ત્યાં જવું પડે. નદીના કોતરમાં, પર્વતના શિખર પર કે ગહન ગુફામાં તેનો વાસ નથી કે તેને પામવા કમર કસવી પડે. તે તો અસત્યની કેદમાં પૂરાયેલું છે, ત્યાંથી તેને છોડાવવાનું છે. જૂઠાણાંથી બચવું કે અટકવું તે જ સત્ય છે. માટે પહેલાં અસત્યની ઓળખાણ તે કરી લેવાની જરૂર છે. જ્ઞાની પુરુષોએ અસત્યના ચાર પ્રકાર જણાવ્યા છે. (૧) સદ્ભાવ પ્રતિષેધ : જે વસ્તુ હાજર છે તેનો પ્રતિષેધ જણાવવો તે અસત્ય છે. મગનભાઈ ઘરમાં બેઠા છે અને લેણદારનો ફોન આવ્યો. મગનભાઈનો દીકરો ફોન પર જણાવી દે કે, ‘પપ્પા બહાર ગયા છે.’ આ સદ્ભાવ- પ્રતિષેધ નામનો મૃષાવાદ છે.
(૨) અસદ્ભાવોદ્ભાવન : કોઈ અવાસ્તવિક વાતને ઉપજાવી કાઢવી તે પણ જૂઠાણું છે. કોલેજમાં Attendance લેવાય ત્યારે કેટલાક વિદ્યાર્થીઓ ગેરહાજર રહેલા મિત્રની Proxy પુરાવે છે. ખોટા સર્ટિફિકેટ રજૂ કરવા કે જૂઠી સાક્ષી આપવી, તેના માટે આ પ્રકારનો મૃષાવાદ લાગે છે.
(૩) અર્થાન્તર અભિધાન : એકની ઓળખ અન્યરૂપે આપવી તે અર્થાન્તર અભિધાન. ગાયને ઘોડો કહેવો તે આ જાતનો મૃષાવાદ છે.
(૪) ગર્ભાવચન : પાપવચન કે અપ્રિયવચન એટલે ગર્હવચન. કાણાને કાણો કહેવો આ જાતનું અસત્ય છે.
ઘણીવાર દુર્ગુણવિજય કઠિન બને છે, તેનું કારણ એ હોય છે કે આપણે દુર્ગુણને ઓળખી શકતા નથી. અસત્ય બોલવું જેટલું અહિતકર છે તેનાથી વધુ અહિતકર એ છે કે અસત્યને અસત્ય તરીકે નહિ ઓળખવું.
८०
