________________
આમ, જીભ પરથી નીસરતો શબ્દ એ માનવીનું મોટું ઓળખપત્ર છે. न जारजातस्स ललाटश्रृंगं, कुलप्रसूतेन च पाणिपद्मम् । यदा यदा मुञ्चति वाक्यबाणं तदा तदा जातिकुलप्रमाणम् ।।
(નીચ કુળમાં જન્મેલાને કપાળે શીંગડા નથી ઊગતા કે કુલીન વ્યક્તિના હાથમાં કમળ નથી ઊગતું. વાણી પરથી જ માનવીના જાતિ અને કુળ ઓળખાઇ જાય છે.)
એક જંગલમાં રાજા, મંત્રી અને દરવાન ભૂલા પડ્યા. ત્રણેય એકબીજાથી છૂટા પડી ગયા હતા. એક ઝાડ નીચે એક ફકીર બેઠો હતો. તેની આંખો ચાલી ગયેલી હતી. રાજાએ તે ફકીરને પૂછયું : “હે પ્રજ્ઞાચક્ષુ ! આ રસ્તો નગર તરફ જશે ?”
“હા, રાજન્ ! આ રસ્તો નગર તરફ જશે.” રાજા આગળ ચાલ્યો. થોડીવાર પછી મંત્રી તે જ જગ્યા પર આવ્યો.
તેણે આ ફકીરને પૂછ્યું: “હે સૂરદાસ ! તમે અહીંથી કોઇને પસાર થતા જોયા ?”
“હા મંત્રીશ્વર ! થોડી વાર પહેલા રાજાજી અહીંથી નીકળ્યા હતાં.” પછી, દરવાન ત્યાં આવ્યો. તેણે રૂઆબથી પૂછ્યું.
“અબે અંધા ! અહીંથી કોઇ આગળ ગયા છે ?” “હા, દરવાનજી ! રાજાજી અને મંત્રીજી આજ રસ્તે આગળ ગયા છે.”
થોડી વારમાં રાજા, મંત્રી અને દરવાન આગળ ભેગા થયા. દરેકે આ ફકીર સાથે થયેલી વાત જણાવી. વગર આંખે આ ફકીર ત્રણેયને કેવી રીતે ઓળખી ગયો તેનું ત્રણેયને આશ્ચર્ય થયું. ત્રણેય જણ પાછા વળીને તે ફકીર પાસે આવ્યા અને તેમનું આશ્ચર્ય દૂર કરવા વિનંતી કરી. તેમના આશ્ચર્યનો અંત આણતા ફકીરે જણાવ્યું: “મને આંખો ન હોવાથી હું તમને ત્રણેયને જોઇ શક્યો તો નથી. પણ, મેં વિચાર્યું કે જંગલમાં શિકાર માટે રાજા, મંત્રી અને દરવાન આવે. બીજા કોઇને જંગલમાં આવવાનું શું પ્રયોજન હોય ? અને, વાણી પરથી તમને ત્રણેયને હું તુરંત ઓળખી શક્યો. “પ્રજ્ઞાચક્ષુ' જેવું કર્ણમધુર
