________________
૧૦
શ્રીપાળ રાજાનો રસ વિરૂદ્ધ વિચાર ધરાવતી હોવાને લીધે તે બનેની અંતરંગ વૃત્તિમાં બહુજ અંતર હતું. આ શ્રીપાળરાજાના રાસની પહેલી ઢાળ છે. કવિ વિનયવિજયજી ઉપાધ્યાય કહે છે કે-હું અંતઃકરણપૂર્વક ચાહું છું કે આ રાસ સાંભળનારાઓને ઘેર મંગળીકમાળા થજે.
(દોહરા છંદ ) એકદિન અવનિપતિ ઈ, આ મન ઉલ્લાસ, પુત્રીનું જેઉ પારખું, વિદ્યા વિનયવિલાસ. ૧ સભામહે શણગાર કરી, બેલાવી બેહ બાળ, આવી અધ્યાપક સહિત, મોહન ગુણમણિમાળ. ૨
અર્થ અગોચર શાસ્ત્રના, પછે ભૂપતિ જેહ, - બુદ્ધિબળે બહુ બાળકા, આપે ઉત્તર તેહ. ૩
અધ્યાપક આણંદિયા, સજન સવે સુખ થાય, - ચતુર લેક ચિત ચમકિયાં, ફળ્યા મને રથ માય. ૪ . વિનય વલ્લભનિજ બાળની, શાસ્ત્ર સુકોમળ ભાખ, સરસ જિસી સહકારની, સાકર સરસી સાખ. ૫
અર્થ –એક દિવસ પ્રજા પાળ રાજેદ્રને ઉલ્લાસ ઉત્પન્ન થતાં મન સાથે એ વિચાર મુકરર કર્યો કે “સુરસુંદરી અને મયણાસુંદરી કે જે વિદ્યા અને વિનયવિલાસથી નિપુણ થયેલ છે, તેઓની પરીક્ષા લઉં. પરીક્ષા વગર ઝળકી નિકળનારી ઝહેરાતની પ્રતીતિ કેમ થઈ શકે?” એમ વિચારી એ વિચારને અમલમાં મૂકવા એક દિવસ નિશ્ચય કર્યો, અને નિમેલે દિવસે કુમારિકાઓને લાયક મૂંગાર સજાવી રાજસભામાં બોલાવવા હુકમ કર્યો. એટલે ગુણરૂપ મણિની મનમોહક માળા સરખી વિનયશીળ કુંવરીઓ પણ પિોતપોતાના વિદ્યાગુરૂ સહિત ત્યાં હાજર થઈ. રાજેન્દ્ર પરીક્ષા લેવી શરૂ કરી ને જે શાસ્ત્રના અર્થોની, સાધારણ ભણેલાને ખબર ન પડી શકે તેવા અર્થભર્યા છે જે પ્રશ્ન પૂછયા, એટલે તુરતજ તે બન્ને કુંવરીએાએ પોતાના બુદ્ધિબળ વડે તે તે ઉત્તર આપ્યા. એ ઉત્તર સાંભળીને વિદ્યા ભણાવનારા અધ્યાપકેને તથા રાજાને આનંદ થયે, કેમકે તેઓની મહેનત સફળ થઈ જણાઈ, તથા સભામાં બેઠેલા ચતુર લોકોનાં ચિત્ત ચકિત થઈ ગયાં. તેઓએ જાણ્યું કે “વાહ! શું હાની વયમાં વિદ્યાસંપાદન કરી છે! ધન્ય છે એમના બુદ્ધિબળને !!” એથી તાજુબ
