________________
૧૦
પ.પૂજ્ય દેવચંદ્રજી મહારાજ વિરચિત
-
ગાથાર્થ - નામથી વિચારીએ તો આ જીવને જીવ પણ કહેવાય, ચેતન અને પ્રબુદ્ધ (બુદ્ધિશાળી) પણ કહેવાય. તથા ક્ષેત્રથી વિચારીએ તો અસંખ્યાત આત્મપ્રદેશવાળો છે અને અસંખ્યાત આકાશપ્રદેશમાં રહેવાવાળો છે. દ્રવ્યથી વિચારીએ તો પોતાના ગુણોના અને પોતાના પર્યાયોના સમૂહાત્મક એક પદાર્થ છે. વળી તે આત્મા નિત્ય છે. એકત્વવાળો છે અને અખંડદ્રવ્ય છે. જે ૭ /
વિવેચન :- આ આત્મા નામનું દ્રવ્ય કેવું છે? તે વધારે કંઈક સ્પષ્ટપણે ગ્રંથકારશ્રી સમજાવે છે: નામથી વિચારીએ તો આ આત્માને જેમ આત્મા કહેવાય છે તેમ જીવ પણ કહેવાય કારણ કે તેમાં જીવનપ્રક્રિયા છે. તથા ચેતન પણ કહેવાય છે. કારણ કે તેમાં ચેતના ગુણ છે. તથા પ્રબુદ્ધ (પ્રકૃષ્ણ બુદ્ધિવાળો પદાર્થ) પણ કહેવાય છે. કારણ કે તેનામાં જ બુદ્ધિ છે. જડ પદાર્થમાં તેવી બુદ્ધિ નથી. આ નામનિક્ષેપે જીવનું સ્વરૂપ થયું.
તથા વળી ક્ષેત્રાથી વિચારીએ તો આ જીવ અસંખ્યાત આત્મપ્રદેશોના પિંડાત્મક પદાર્થ છે ક્યારેય એક પણ આત્મ પ્રદેશ વિખુટો પડ્યો નથી, પડતો નથી. અને પડશે પણ નહીં. તથા સંદાકાળ અસંખ્યાત આકાશપ્રદેશવાળા ક્ષેત્રમાં રહેનાર છે નરકમાં જાય, નિગોદમાં જાય, કે મોક્ષમાં જાય. એકેન્દ્રિય થાય કે પંચેન્દ્રિય થાય પરંતુ તેની અવગાહના (રહેવાનું ક્ષેત્ર) અસંખ્યાતા આકાશપ્રદેશ જ હોય. ક્યારેય અનંત આકાશ પ્રદેશમાં પણ ન રહે અને ક્યારેય બે પાંચ પચીસ એમ સંખ્યાતા આકાશપ્રદેશોમાં રહે તેવું પણ આ દ્રવ્ય નથી.
તથા વળી દ્રવ્યથી વિચારીએ તો પોતાના અનંત અનંત ગુણોથી તથા અનંત અનંત પર્યાયોથી ભરપૂર ભરેલું આ એક દ્રવ્ય છે. ગુણો અને પર્યાયોના પિંડાત્મક દ્રવ્ય છે તથા અનાદિ કાળથી આ દ્રવ્ય છે અને અનંતકાળ રહેવાવાળું આ દ્રવ્ય છે. અર્થાત્ સદાનિત્ય છે.
