________________
અધ્યાત્મ ગીતા
ગાથા-૬-૭
(ચૈતન્ય ગુણોની અપેક્ષાએ લાયોપથમિકભાવે અસંખ્યભેદો છે. તથા ક્ષાયિકભાવવાળા જીવોમાં સર્વસમાન (ન્યૂન પણ નહી અને અધિક પણ નહી એવો) એક જ ભેદ છે. || ૬ ||.
વિવેચન :- વ્યવહારનયની અપેક્ષાએ જીવદ્રવ્યની વિચારણા કરતાં તેના મુખ્યત્વે બે ભેદ છે. (૧) શુદ્ધ અને (૨) અશુદ્ધ. ત્યાં તે બે ભેદમાં જે અશુદ્ધ જીવ છે. એટલે કે કર્મના ઉદય વાળો હોવાથી કંઈક અંશે મલીન છે. અતિશય શુદ્ધ નથી. તેવા કર્મોદય વાળા સંસારી જીવના ભેદો પાંચસોહ અને ત્રેસઠ (પ૬૩) છે. જે જીવવિચાર આદિ ગ્રન્થોમાં સમજાવ્યા છે અને કર્મોદયથી જ થયેલા વિશેષ વિશેષ ભેદો વિચારીએ તો અનંત ભેદો કહેલા છે. કારણકે જીવે જીવે ચેતનાની હાનિ-વૃદ્ધિ છે. ઉઘાડી ચેતના કોઈ જીવમાં (એકેન્દ્રિયાદિ જીવોમાં) થોડી, અને બીજા કોઈ જીવોમાં (પંચેન્દ્રિયાદિ જીવોમાં) વધારે એમ અનંતા અનંતા ભેદ છે. - હવે શુદ્ધવ્યવહાર નયની અપેક્ષાએ જો વિચાર કરીએ તો પ્રગટ થયેલી જે ચેતના તે જીવદ્રવ્ય છે. ત્યાં પ્રગટ થયેલી ચેતનાની અપેક્ષાએ જીવો વિશેષ ભિન્ન ભિન્ન છે. ક્ષાયોપથમિક ભાવે અસંખ્યભેદ જીવના છે. કારણ કે ક્ષાયોપથમિક ભાવે ચેતનતાની પ્રગટતા અસંખ્ય પ્રકારની હોય છે. ષસ્થાનક હોય છે. પરંતુ ક્ષાયિકભાવે સર્વે પણ જીવો અન્યૂન અને અનધિકભાવે સર્વે પણ એક સરખા હોવાથી એક છે. અર્થાત્ સમાન છે. અનંત જ્ઞાનાદિ ગુણોના સ્વામી પણ સમાન છે. //૬ll
नामथी जीव चेतन प्रबुद्ध, क्षेत्रथी असंख्यप्रदेशी विशुद्ध । द्रव्ये स्वगुण पर्याय पिंड, नित्य एकत्व सहजे अखंड ॥ ७ ॥
