Vivek Chudamani

SR No.: 006075
Original Sutra Author: N/A
Author: Jayanand L Dave
Publisher: Pravin Prakashan
Publication Year: 2002
Total Pages: 1182
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 25 MB

Page 292

આવરણ શક્તિ અને રજોગુણની વિક્ષેપ'શક્તિ, આ બે શક્તિઓનાં કારણે જ મનુષ્યને બંધન આવ્યું છે, અને આના પરિણામે જ તે વિમૂઢ બને છે, “અનાત્મા એવા સ્થૂળ દેહને તે આત્મા માની-સમજી બેસે છે. અનાત્માને તે “આત્મા' માને, પછી એનું બીજું શું પરિણામ આવે ? એને મોક્ષ કેમ મળી શકે ? એને તો, પછી.
જ્યાં સુધી એનો મોહ ન ટળે અને ગીતામાંના અર્જુનની જેમ, મોક્ષાર્થી તરીકેના એના સાચા મૂળભૂત ધર્મનું સ્મરણ ન થાય, –
નો મોહ સ્મૃતિર્ણવ્યા. (૨૮, ૭૩) ત્યાં સુધી, આ સંસાર-ભવાટવીનાં ચક્રમાં, અહીં-તહીં ભટક્યા કરવાનું જ રહે !
શ્લોકનો છંદ : અનુષુપ (૧૪૬)
૧૪૭ बीजं संसृतिभूमिजस्य तु तमो देहात्मधीरंकुरो ___ रागः पल्लवमम्बु कर्म तु वपुः स्कन्धोऽसवः शाखिकाः । अग्राणीन्द्रियसंहतिश्च विषयाः पुष्पाणि दुःखं फलं
नानाकर्मसमुद्भवं बहुविधं भोक्ताऽन्न जीवः खगः ॥१४७॥ શ્લોકનો ગુજરાતી પાઠ :બીજું સંસ્કૃતિભૂમિજસ્ય તુ તમો દેહાત્મધીરંકુરો - રાગઃ પલ્લવમસ્તુ કર્મ તુ વપુ સ્કલ્પોડસવઃ શાખિકાઃ | અગ્રાણીન્દ્રિયસંહતિશ્ચ વિષયા પુષ્પાણિ દુઃખ ફલ
નાનાકર્મસમુભવં બહુવિધ ભોક્તાડત્ર જીવઃ ખગઃ || ૧૪૭ |
શ્લોકનો ગદ્ય અન્વયે – તમ: સંસ્કૃતિ-પૂમિની તુ વી, તેહાત્મધી. ગંe, રાક પર્વ, રુમ મળ્યું વધુ તુ ન્ય, મસવ: વિજો, દ્રિયસંતિઃ अग्राणि, विषयाः पुष्पाणि, नानाकर्मसमुद्भवं बहुविधं दुःखं फलं, अत्र (अस्मिन् સંસારવૃક્ષ) પોર નીવ: : (તિ, પર્વત, વર્ત) | ૨૪૭ |
શબ્દાર્થ :- આ શ્લોકમાં સંસારને વૃક્ષનું રૂપક (Metaphor) આપીને, એ વૃક્ષનાં વિવિધ અંગોનું, તેનાં કારણો સહિત, તે વૃક્ષનું સવિસ્તર અને સાંગ (સઅંગ) વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. - સંસ્કૃતિ એટલે સંસાર, સમ્ (૩) એટલે સરવું, સર્યા કરું, ફેલાયા કરવું, To spread, - એ ધાતુ પરથી જ “સંસ્કૃતિ' અને “સંસાર', એ બે શબ્દો બન્યા છે, એ સૂચક છે. “સંસાર' (World, worldly life) એટલે જ તે જે અટક્યા વિના, બસ, પ્રસર્યા જ કરે છે, ફેલાયા જ કરે છે ! પૂમિન એટલે “ભૂમિ'(જમીન)માં જે ઊગે છે તે, - વૃક્ષ.
વિવેકચૂડામણિ | ૨૮૭