Vivek Chudamani

SR No.: 006075
Original Sutra Author: N/A
Author: Jayanand L Dave
Publisher: Pravin Prakashan
Publication Year: 2002
Total Pages: 1182
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 25 MB

Page 264

धी-गुहायां अव्याकृत-आकाशे, आकाशे उच्चैः रविवत्, स्वतेजसा इदं विश्वं પ્રાશયનું (સ્વ) પ્રાત || રૂ8 ||
શબ્દાર્થ :- મુખ્ય વાક્ય આ પ્રમાણે છે : (H: માત્મા સ્વયં પ્રકાશને | આવો આ અંતરાત્મા પોતે પ્રકાશિત થાય છે. તે પોતે કેવો છે ? - રૂછાશઃવિશાળ-વ્યાપક-પ્રચંડ પ્રકાશવાળો; (૩ર એટલે વિશાળ, વિરાટ); એ કેવી રીતે, શું કરીને, પ્રકાશિત થાય છે? સ્વનિસ ટું વિશ્વ પ્રશિયન – પોતાના પ્રકાશ વડે, આ વિશ્વને પ્રકાશતો રહીને; એ પોતે તો પ્રકાશિત થાય જ છે, પરંતુ એ પહેલાં, અથવા એની સાથોસાથ, આ વિશ્વને પણ એ પોતાનાં એ જ તેજ વડે પ્રકાશિત કરતો રહે છે. કોની જેમ ? - માણે ૩ઃ રવિવત્ – ઊંચે આકાશમાં રહેતા સૂર્યની જેમ. એ ક્યાં પ્રકાશે છે? પ્રકાશિત થાય છે? ધી-ગુહામ - ધી એટલે બુદ્ધિ અને ગુહા એટલે ગુફા; બુદ્ધિરૂપી ગુફામાં તે પ્રકાશતો રહે છે. એ ગુફા કેવી છે અને ક્યાં છે ? સત્ર પર્વ – અહીં આ મનુષ્ય-શરીરમાં જ; સર્વ-માત્મનિ - એટલે કે સત્ત્વગુણપ્રધાન; અવ્યા-છાશે - બુદ્ધિરૂપી ગુફામાં પણ, એની અંદરના આકાશમાં; આ આકાશ કેવું છે ? - ૩ વ્યક્તિ એટલે વ્યાકૃત થયા વિનાનું; ફેરફાર થયા વગરનું “વ્યાકરણ” (વિ+મા+9) એટલે ફેરફાર, પરિવર્તન, 445231, - Transformation, Change of form, Decomposition, Analysis. આપણે જેને “વ્યાકરણ”(Grammar) કહીએ છીએ, તે પણ મૂળ શબ્દમાં થતા અનેક વિવિધ ફેરફારો(નામ, ક્રિયાપદ, વિશેષણ, વિભક્તિ, જાતિ, વચન વગેરે)નું જ શાસ્ત્ર છે. આ વિશ્વમાંની સર્વ વસ્તુઓને-વ્યક્તિઓને, બધા પદાર્થોને, પોતપોતાનાં, જૂદા જૂદાં “નામ (Names) અને “રૂપો'(Forms) હોય છે, તે પણ તેમનાં વ્યાકરણ' જ કહેવાય ! - નામરૂપે વ્યાકરવાળ! (૧૩૪)
અનુવાદ :- અહીં (આ મનુષ્ય શરીરમાં) જ, સત્ત્વગુણપ્રધાન બુદ્ધિરૂપી ગુફામાં, અવ્યાકૃત (અવ્યક્ત) આત્માની અંદર, વ્યાપક પ્રકાશવાળો (આ આત્મા, અંતરાત્મા) ઊંચે આકાશમાંના સૂર્યની જેમ, પોતાનાં તેજ વડે આ સમગ્ર વિશ્વને પ્રકાશતો રહીને, (પોતે પણ) પ્રકાશિત થાય છે. (૧૩૪)
ટિપ્પણ:- છેલ્લા કેટલાક શ્લોકોમાં રહેલાં પરમાત્માનાં સ્વરૂપનાં નિરૂપણમાં, ભિન્ન ભિન્ન રીતે છતાં પાયાની એક તાત્ત્વિક હકીકત તરીકે, એમ કહેવામાં આવ્યું કે મનુષ્યનાં સ્થૂલ અને સૂક્ષ્મ શરીરમાં રહેલાં અંતઃકરણ-ઈન્દ્રિયો-મન-બુદ્ધિ વગેરે જો પોતપોતાનાં કાર્યોમાં સતત પ્રવૃત્ત રહેતાં હોય તો, તે માત્ર આ પરમાત્મા(વિશુદ્ધ આત્મા, અંતરાત્મા)ની પ્રેરણાને કારણે જ !
સામાન્ય માણસ પણ આટલું તો સમજી અને સ્વીકારી શકે; પરંતુ સર્વપ્રેરણારૂપ આ અંતરાત્મા ક્યાં રહીને પોતાનું આવું સૂક્ષ્મ અને ઇશ્વરીય-અપાર્થિવ કાર્ય કરી રહે છે? - આ સવાલના જવાબ રૂપે, અંતરાત્માના નિવાસની, એનાં કાર્યનાં સ્થળની ચર્ચા આ શ્લોકમાં કરવામાં આવી છે.
વિવેકચૂડામણિ | ૨૫૯