Vivek Chudamani

SR No.: 006075
Original Sutra Author: N/A
Author: Jayanand L Dave
Publisher: Pravin Prakashan
Publication Year: 2002
Total Pages: 1182
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 25 MB

Page 1028

सूक्ष्मं आदि-अन्त-हीनं यत् अद्वैतं ब्रह्म, तद् एव अहं अस्मि ॥५१३॥ શબ્દાર્થ :
મુખ્ય વાક્ય : તદ્ વ બ્રહ્મ અહં ક્ષિા તે જ બ્રહ્મ હું છું. કયું બ્રહ્મ? ચાર વિશેષણો આ પ્રમાણે : (૧) યત્ર પતિ વિશ્વ મામાસમાä પ્રતીતમ્ ! જ્યાં (જેમાં) આ આખું) વિશ્વ આભાસરૂપે જ પ્રતીત થાય છે તે. આ વિશ્વ કેવું છે? અવ્ય-મદ્વિ-શૂન-પર્યન્ત | - જે વ્યક્ત નથી તે, હિરણ્યગર્ભ અથવા માયા; અવ્યક્તથી માંડીને અત્યંત સ્થૂલ દેહ વગેરે પદાર્થોનું બનેલું, ત્યાં સુધીનું; (૨) વ્યોમપ્રયં સૂક્ષ્મદ્ ! પ્રરથ એટલે એ નામે ઓળખાતું, એના જેવું, એના સમાન વ્યાપક, સૂક્ષ્મ : આકાશ જેવું જે સૂક્ષ્મ છે; (૩) આદિ-અન્ત-નમ્ | આદિ કે અન્ત વિનાનું એટલે કે અનાદિ અને અનંત; (૪) અદિતીયમ્ - જેના માટે “બીજું” (ગતિયું) કહી શકાય એવું કશું-કોઈ નથી, તેવું. (પ૧૩) અનુવાદ :
જેમાં અવ્યક્તથી આરંભીને સ્થૂલ પદાર્થોથી બનેલું આ (આખું) વિશ્વ આભાસરૂપે જ પ્રતીત થાય છે, આકાશ જેવું જે સૂક્ષ્મ છે, અને જે આદિ કે અંત વિનાનું છે, તે અદ્વિતીય બ્રહ્મ જ હું છું. (પ૧૩) ટિપ્પણ :
અત્યારસુધી, આપણને જે સવિશેષ પરિચિત છે તેવી, નકારાત્મક (Negative) ભાષામાં, શિષ્ય, પોતાનું સંભાષણ કરી રહ્યો હતો : “હું આ નથી, હું તે નથી” - વગેરે. પરિચય આપવાનો, આ પણ એક પ્રકાર છે, એ સાચું; પરંતુ આ પરિચય ઊણો-અધૂરો જ ગણાય : “હું તો, ખરેખર, આ જ છું”, - એવી હકારાત્મક (Positive) અને નિશ્ચયાત્મક (Decisive, Assertive) ભાષામાં જ્યારે પરિચય અપાય ત્યારે જ, તે પરિચય પૂરો અને પ્રતીતિજનક બને.
શિષ્ય હવે. આવો પરિચય આપવાનું. આ શ્લોકથી શરૂ કર્યું છે. અને એમાંયે, તે. જેની સાન્દ્ર પ્રતીતિ અત્યારે કરી રહ્યો છે, “તે જ બ્રહ્મ હું છું”, - એવું સાફ અને સ્પષ્ટ વિધાન કરી દે ત્યારે, તેનો પરિચય પૂર્ણતાની દિશામાં જઈ રહ્યો છે, એની, - સૌપ્રથમ તો, તેના પૂજ્ય સદ્ગુરુને, - અને પછી, આપણને સહુને, ખાતરી થાય.
અને. આ બ્રહ્મ અદ્વિતીય, અનાદિ તથા અનંત તો છે જ, પરંતુ આ પહેલાં જેનાં સ્વરૂપની વિશિષ્ટતા નિરૂપિત થઈ ગઈ છે, એવાં આકાશ (Space, Ether) જેવું, તે બ્રહ્મ વ્યાપક અને સૂક્ષ્મ પણ છે.
વિવેકચૂડામણિ | ૧૦૨૩