________________
વિવેકચૂડામણિ સિવાય બીજી વસ્તુઓ પણ જગતમાં છે, એવી) ભેદબુદ્ધિથી જ વિષયનું ચિંતન થાય છે અને એ જ સંસાર-બંધનનું કારણું છે.
कार्यप्रवर्धनाद् बीजप्रवृद्धिः परिदृश्यते । कार्यनाशाद् बीजनाशस्तस्मात्कार्य निरोधयेत् ॥ ३१३॥
કાર્યોને વધાર્યો જવાથી જ તેનાં બીજની પણ વૃદ્ધિ દેખાય છે; (જેમ વૃક્ષેને વધારે થાય તેમ તેનાં બીજ પણ વધે જ) અને કાર્યોને નાશ કરવાથી તેઓનાં બીજ પણ નાશ જ પામે છે, માટે (સૌની પહેલાં) કાર્યો જ બંધ કરી દેવાં.
वासनावृद्धितः कार्य कार्यवृद्धया च वासना । वर्धते सर्वथा पुंसः संसारो न निवर्तते ॥ ३१४ ॥
વળી વાસના વધવાથી જ કાર્યો વધે છે અને કાર્યો વધવાથી વાસના વધે છે; આમ થતાં મનુષ્યને સંસાર સર્વ પ્રકારે વધે જ છે; પણ અટકતું નથી.
संसारबन्धविछित्त्यै तवयं प्रदहेद्यतिः । वासनावृद्धिरेताभ्यां चिन्तया क्रियया बहिः ॥ ३१५॥
માટે સંયમી માણસે સંસારરૂપ બંધનને કાપવા માટે વાસના અને કાર્ય એ બન્નેને બાળી નાખવાં જોઈએ; કેમ કે મનના વિચાર અને બહારની ક્રિયા, એ બન્નેથી જ (વિષયની) વાસના વધે છે.
ताभ्यां प्रवर्धमाना सा सूते संसृतिमात्मनः । प्रयाणां च क्षयोपायः सर्वावस्थासु सर्वदा ॥ ३१६ ॥ सर्वत्र सर्वतः सर्व ब्रह्ममात्रावलोकनैः । सद्भाववासनादाात्तत्त्रयं लयमश्नुते ॥ ३१७ ॥ (એમ) એ બન્નેથી વધતી તે વાસના આત્માને સંસાર
