________________
વિવેકચૂડામણિ
“હું' શબ્દનો અર્થ सर्वात्मना दृश्यमिदं मृङ्गव नैवाहमर्थः क्षणिकत्वदर्शनात् । जानाम्यहं सर्वमिति प्रतीतिः कुतोऽहमादेः क्षणिकस्य सिध्येत् ॥
આ જે દેખાય છે, તે જગત (તથા શરીર વગેરે) મિથ્યા ભ્રમ જ છે તથા ક્ષણિક છે; ક્ષણે ક્ષણે બદલાયા કરે છે; એથી એ (શરીર વગેરે) “હું” શબ્દનો અર્થ હોઈ શકે નહિ; કારણ કે અહંકાર વગેરે ક્ષણિક તને “હું બધું જાણું છું” એવું જ્ઞાન કેમ થઈ શકે? अहंपदार्थस्त्वहमादिसाक्षी नित्यं सुषुप्तावपि भावदर्शनात् । ब्रूते ह्यजो नित्य इति श्रुतिः स्वयं तत्प्रत्यगात्मा सदसद्विलक्षणः॥
જે અહંકાર વગેરેને પણ સાક્ષી (જેનાર) છે, એ જ “હું” શબ્દનો અર્થ (આત્મા) છે; કારણ કે સુષુપ્તિ અવસ્થા માં પણ નિત્ય એની હયાતી હોય છે. વેદ પિતે પણ એને
મનો નિત્યઃ શાશ્વત ડચકૂ–જેને જન્મ જ નથી, જે અનાદિ કાળથી છે તથા નિત્ય છે” એમ કહે છે માટે અંતરાત્મા કાર્ય તથા કારણથી જુદો છે. विकारिणां सर्वविकारवेत्ता नित्योऽविकारो भवितुं समर्हति । मनोरथस्वप्नसुषुप्तिषु स्फुटं पुनः पुनदृष्टमसत्त्वमेतयोः ॥ २९ ॥
એ આત્મા, વિકારી વસ્તુના સર્વ વિકારને જાણનાર, નિત્ય અને વિકાર વગરને હું જોઈએ. આ શરીર તથા અહંકાર બન્ને મનના વિચારે વખતે, સ્વમમાં અને સુષુપ્તિના વખતે વારંવાર સ્પષ્ટ દેખાતા જ નથી. (એથી એને આત્મા કેમ કહેવાય ?) अतोऽभिमानं त्यजः मांसपिण्डा पिण्डाभिमानिन्यपि धुद्धिकल्पिते । कालत्रयाबाध्यमखण्डबोधं ज्ञात्वा स्वमात्मानमुपैहि शान्तिम् ॥२९७
માટે માંસના પિંડારૂપ આ શરીર વિષે તથા એના
