________________
૬૮
વિવેકચૂડામણિ
6
6
:
એય લક્ષણા હાવી જોઈએ (તે નીચે પ્રમાણે છે), स देवदत्तोऽयमितीह चैकता विरुद्धधर्मांशमपास्य कथ्यते । यथा तथा तत्त्वमसीति वाक्ये विरुद्धधर्मानुभयत्र हित्वा ॥ २५० ॥ ‘એ દેવદત્ત આ છે.’ આ વાક્યમાં એ ’ અને ‘ આ’ એ બેય શબ્દો જુદા જુદા હાય એમ (ઉપર ઉપરથી ) લાગે છે છતાં અને શબ્દના અર્થની ધ્રુવદત્ત ’માં જ એકતા કહેવાય છે, તેમ ‘તત્ વસ્ અસિ−તે તું છે’ એ વાક્યમાં પણ ‘ તે ' અને ‘તું' એ મને જુદા જુદા હાય એમ પહેલાં લાગે છે, છતાં ‘તે’ એટલે ઈશ્વર અને ‘તું’ એટલે જીવ એ બંનેમાં રહેલી ઉપાધિરૂપ ધર્મના વિરુદ્ધ અશ( સર્વનાપણું. અને અલ્પજ્ઞપણું)ના ત્યાગ કરી ચેતનરૂપે બન્નેની એકતા કહી છે. संलक्ष्य चिन्मात्रतया सदात्मनोरखण्डभावः परिचीयते बुधैः । एवं महावाक्यशतेन कथ्यते ब्रह्मात्मनोरैक्यमखण्डभावः ॥ २५१ ॥
આમ ‘તત્ ત્વમ્ અતિ ’ એ વાક્યમાં ‘ લક્ષણા’ નામની શબ્દશક્તિથી જીવાત્મા અને પરમાત્માને માત્ર ચેતનરૂપ જાણીને બુદ્ધિમાના ‘બ્રહ્મ અખંડ છે' એમ સમજે છે; અને આવાં સેંકડો વાાથી બ્રહ્મ અને આત્માની એકતા શાસ્ત્ર:માં કહી છે.
બ્રહ્મભાવના ૧
अस्थूलमित्येतदसन्निरस्य सिद्धं स्वतो व्योमवदप्रतर्क्यम् । अतो मृषामात्रमिदं प्रतीतं जहीहि यत्वात्मतया गृहीतम् । ब्रह्माहमित्येव विशुद्धबुद्ध्या विद्धि स्वमात्मानमखण्डबोधम् ॥ २५२॥ અસ્પૃષ્ઠમ્ અનનુ બવમ્ બીર્યમ્ -જે માટુ' નથી, નાનું નથી; ટૂંકું નથી, લાંબુ નથી ' વગેરે વેદવાક્યથી,
6
૧ વારવાર વિચાર કરવા તે, ધ્યાન. ૨ બૃહદારણ્યક ઉપનિષદ ( ૩-૮-૮ )