________________
વિવેચૂડામણિ માટે જીવ અને ઈશ્વરને એ લક્ષણ નામની શબ્દશક્તિથી સારી પેઠે જાણવા. એ બંને એક જ અને આનંદરૂપ જ છે, એમ સિદ્ધ કરવા માટે (તે તું છે” એ ઉપનિષદના મહાવાકયમાં) “જહતી લક્ષણ”થી કે “અજહતી લક્ષણા”થી ચાલતું નથી; પણ “જહત્યજહતી” નામની
૧ શબ્દને “વાય અર્થ' જ્યારે વાક્યમાં બંધબેસતે ન આવે, ત્યારે “લક્ષણા' નામની શબ્દની શક્તિ લક્ષ્ય અર્થ બતાવવા હાજર થાય છે.
૨ “જહતીલક્ષણ અને બીજા શાસ્ત્રકારો “લક્ષણાલક્ષણુ” કહે છે. એ લક્ષણાથી શબ્દને વાચ્ય અર્થ તદ્દન છેડી દેવો પડે છે, એથી આ વાક્યમાં એને ઉપયોગ થઈ શકે નહિ. કારણ કે તે અને “તું 'ને જે વાચ્ય અર્થ “ઈશ્વર અને જીવ' છે એ તદ્દન અહીં તજાતો નથી, પણ તે બન્નેની ઉપાધિના અર્થને જ અહીં ત્યાગ કરવાને છે. - ૩ “અજહતીલક્ષણ ને બીજા શાસ્ત્રકારે “ઉપાદાનલક્ષણા કહે છે. એ લક્ષણાથી શબ્દને વાય અર્થ પણ લક્ષ્ય અર્થની સાથે રહે છે. આથી આ લક્ષણને પણ અહીં ઉપયોગ થઈ શકે નહિ; કારણ કે “તે” અને “તું” એ બન્નેને વાચ્ય અર્થ જે “ઈશ્વર અને જીવ” તે મૂળરૂપે અહીં લઈ શકાય નહિ. જે તેમ થાય તે “ઈશ્વરની અને જીવની એકતા” ઘટી શકે જ નહિ.
૪ “જહત્યજહતી લક્ષણ” વેદાંતીઓએ સ્વીકારેલી છે. એનું બીજુ નામ “ભાગત્યાગ લક્ષણા' છે. અને અર્થ એ છે કે શબ્દના વાય અર્થને અમુક અંશ લેવાય છે અને અમુક અંશ તજાય છે. આ પ્રમાણે અહીં “ઉપાધિવાળાપાણું” અર્થ જાય છે અને “ચેતનપણું' અર્થ લેવાય છે. આમ અહીં “ઉપાધિ વગરના માત્ર “ચેતનસ્વરૂપ જે જીવ અને ઈશ્વર તે બંને શુદ્ધ બ્રહ્મસ્વરૂપે એક જ છે ” એવો અર્થ આ “જહત્યજડતી લક્ષણા થી સમજાય છે, ટૂંકમાં આવું તાત્પર્ય છે.