________________
૪૮
વિવેકચૂડામણિ
અવાય છે; એ જ રીતે મનથી જ સંસારરૂપ અંધન રચાય છે, અને તેનાથી જ માક્ષ કલ્પાય છે. देहादिसर्वविषये परिकल्प्य रागं बध्नाति तेन पुरुषं पशुवद्गुणेन । वैरस्यमत्र विषवत्सु विधाय पश्चादेनं विमोचयति तन्मन एव बन्धात् ॥ ९७४ ॥ જેમ દોરડાંથી પશુને ખાંધે, તેમ આ મન જ દેહ વગેરે સર્વ વસ્તુઓમાં માહ ઉપજાવી એનાથી જીવને (પ્રથમ) ખાંધે છે; અને પછી ઝેર જેવા આ વિષયેામાં વિરાગ (અભાવા) ઉપજાવી એ બંધનથી એને છોડાવે છે. तस्मान्मनः कारणमस्य जन्तो.
बन्धस्य मोक्षस्य च वा विधाने । बन्धस्य हेतुर्मलिनं रजोगुण
क्षस्य शुद्धं विरजस्तमस्कम् ॥ १७५ ॥ માટે મન જ આ જીવને બંધન અને મેાક્ષ કરવામાં કારણ છે. જ્યારે રજોગુણથી મેલુ' હાય ત્યારે જીવને 'ધનુ' કારણ થાય છે. અને રજોગુણ તથા તમાગુણથી રહિત થઈ શુદ્ધ બન્યું હાય, ત્યારે જીવને મેાક્ષનું કારણ થાય છે. विवेकवैराग्य गुणातिरेकाच्छुत्वमासाद्य मनो विमुक्त्यै । भवत्यतो बुद्धिमतो मुमुक्षोस्ताभ्यां दृढाभ्यां भवितव्यमग्रे ॥ १७३॥ વિવેક અને વૈરાગ્ય ગુણુના વધવાથી મન શુદ્ધિ પામીને મુક્તિ માટે થાય છે; માટે બુદ્ધિમાન મુમુક્ષુના એ બે ગુણા જ પ્રથમ દૃઢ થવા જોઈ એ.
मनो नाम महाध्याम्रो विषयारण्यभूमिषु । चरत्यत्र न गच्छन्तु साधवो ये मुमुक्षवः ॥ १७७ ॥
પાંચ વિષય ( શબ્દ, પશ, રૂપ, રસ અને ગધ) એ
