________________
વિવેકચૂડામણિ
૩૧
એ માયા સત્ કે અસત્ નથી; તેમ જ (સદૃસત્) એય પ્રકારની પણ નથી. વળી જીદ્દી, લેગી કે (ભિન્નાભિન્ન) ખૈય પ્રકારની પણ નથી. વળી અંગવાળી કે 'ગ વગરની નથી; તેમ જ (સાંગ–અનંગ) ધ્યેય પ્રકારની પણ નથી; છતાં અત્યંત ચકિત કરે એવી અને (અનિવચનીય ) વન કરવાને અશક્ય સ્વરૂપવાળી છે. शुद्धाद्वयब्रह्मविबोधनाश्या सर्पभ्रमो रज्जुविवेकतो यथा । रजस्तमः सत्वमिति प्रसिद्धा गुणास्तदीयाः प्रथितैः स्वकार्यैः ॥ १११ ॥ જેમ ઢારડાને જાણવાથી સાપના ભ્રમ ભાંગી જાય છે, તેમ શુદ્ધ અદ્વૈત બ્રહ્મનું જ્ઞાન થવાથી એ માયાને નાશ કરી શકાય છે, પાત પેાતાનાં પ્રસિદ્ધ કામા ઉપરથી જ જણાતાં સત્ત્વ, રજસ્ અને તમસ-આ તે માયાના ગુણેા છે.
રજોગુણ
विक्षेपशक्ती रजसः क्रियात्मिका यतः प्रवृत्तिः प्रसृता पुराणी । रागादयोऽस्याः प्रभवन्ति नित्यं दुःखादयो ये मन खो विकाराः ॥ ११२ ॥
રજોગુણની ‘વિક્ષેપ’ નામની શક્તિ ક્રિયારૂપ છે. એને લીધે જ જૂના કાળની પ્રવૃત્તિ પ્રસરી છે. વળી એથી જ સૌને મનના વિકારરૂપ રાગાદિ તથા દુઃખ વગેરે નિત્ય થાય છે. कामः क्रोधो लोभदम्भाद्यसूयाहङ्कारेर्ष्यामत्सराचास्तु घोराः । धर्मा एते राजसाः पुम्प्रवृत्तिर्यस्मादेषा तद्वजो बन्धहेतुः ॥११३॥ કામ, ક્રોધ, ઢાલ, દંભ વગેરે; અસૂયા (બીજાના ગુણુામાં દોષના આરોપ), અભિમાન, ઇર્ષ્યા અને મત્સર (દ્વેષ) વગેરે આ ભયંકર ધર્મો રજોગુણુના છે; જેથી જીવની આ પ્રવૃત્તિ થાય છે; માટે આ રજોગુણ આત્માને અંધનનુ ફાર છે.
B
