Vyakhyan Sahitya Sangraha Part 01

SR No.: 006061
Original Sutra Author: N/A
Author: Vinayvijay
Publisher: Devji Damji Sheth
Publication Year: 1915
Total Pages: 628
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 15 MB

Page 138

૨
N
વ્યાખ્યાન સાહિત્ય સંગ્રહ
દિતીય જ્યાં જ્ઞાનદષ્ટિ રૂપી મયુરી હોય ત્યાં ભયરૂપ સર્પોટકી શકતા નથી.
मयूरो ज्ञानदृष्टिश्चेत् प्रसर्पति मनोवने ।
वेष्टनं भयसाणां न तदानंदचन्दने॥ ५॥ શબ્દાર્થ–મનરૂપી વનમાં જ્ઞાનદષ્ટિ રૂપી મયુરી વિલાસ કરતે સતે, આનc રૂપી ચંદનને વિષે ભય રૂપી સપનું વેણન નથી.
વિવેચન-હે આત્મા, જે મન રૂપી આરામમાં, શુદ્ધ ચૈતન્યના સ્વરૂપની અનુયાથી જ્ઞાનની પરિણતિરૂપ મયુરીટેલ-વિલાસ કરે છે. તે, પરમ પ્રમેહ રૂપ ચંદન વૃક્ષને વિષે પૂર્વોક્ત ભય રૂપી સપનું પરિવેઝન થતું નથી. ભાવાર્થ એ છે કે, વસવરૂપ અવિનાશી છે એ નિર્ધાર જેણે કર્યો છે તેને ભયને અભાવ છે. ચંદન વૃક્ષ સર્વેનું સાધાર આશ્રમ સ્થાન-વિહારસ્થાન–છે. અને મયૂર મયૂરીને સ્વર સાંભળતાં જ સ્વાભાવિક વૈરને લીધે તે નાશી જાય છે. જ્ઞાન રૂપી કવચ ધરનારને કર્મ યુદ્ધમાં ભય લાગતું નથી.
कृतमोहात्रवैफल्यं ज्ञानवर्म बिभर्ति यः। .
कभीस्तस्य क वा भङ्गः कर्मसङ्गरकेलिषु ॥६॥ શદાર્થ–મેહના શાનું જેણે વૈફલ્ય કર્યું છે એવા જ્ઞાન રૂપ કાચ્ચે જે ધારણ કરે છે, તેને કર્મયુદ્ધની ક્રીડામાં ભય કયાંથી હેય, અને પરાજય કયાંથી હોય?
વિવેચન–કમ કે, હર્ષ, શેક, અરતિ, અજ્ઞાન, ભય, અને જુગુપ્સાતિ જે મેહનીય કર્મના ઓ છે તેને જેણે નિષ્ફળ ક્યાં છે-શક્તિ વિનાનાં કરી દીધાં છે અને સ્વપરના જ્ઞાન રૂપી કવચ-અપ્સર–પિતાના શરીર ઉપર ધારણ કર્યું છે–ચધાથ . જ્ઞાન જેને પ્રાપ્ત થયું છે, એવા ગુવાનને જ્ઞાનાવરણાદિ કર્મોની સાથે થતા યુદ્ધમાં જે દુઃખ, આત રૂપી ક્રીડા કરવી તેમાં શું ભય છે? અથવા પરાય છે? જ્ઞાનના ઉદયથી સર્વ ભયને નાશ થયો છે. જ્ઞાની પુરૂષનું એક રૂવાંડુ પણ ભયરૂપી પવનથી કંપતું નથી.
तूलवबघवो मूढा भ्रमन्त्यभ्रे भयानिलैः
नैकं रोमापि तैनिगरिष्ठानां तु कम्पते ॥ ७ ॥ શબ્દાર્થ—રૂ જેવા હલકા મૂઢ (અજ્ઞાની) ભય રૂપી પવને કરીને ગગનમાં ભમે છે. તે ભયથી જ્ઞાન ગરિષ્ટનું એક રેમ પણ કંપાયમાન થતું નથી.
વિવેચન-અજ્ઞાની પુરૂષ આકડાના રૂની જેમ હલકા છે અને તેથી પૂર્વે કત ભયરૂપી પવને કરીને સકલ કાકાશ રૂપી ગગન મંડલમાં વિવિધ જન્મરૂપ એક સ્પાનથી બીજા સ્થાનમાં ભ્રમણ કરે છે. પરંતુ પૂર્વેક્ત જ્ઞાને કરીને જે ગરિષ્ઠ