________________
યરિન્દ્રિય:
વિંછી, ભમરા, મચ્છર, ડાંસ, માખી, મકોડા, વાંદા વગેરે
ઓળખાણ ઃ એમને ૬ કે ૮ પગ હોય છે અને આગળ મૂંછ જેવો ભાગ હોય છે. લગભગ પાંખો
નાની હોય છે.
નિયમ :
– ઘરમાં સફાઈ રાખવી જેનાથી આ જીવ ઉત્પન્ન જ ન થાય.
તે મરી જાય એવી દવા વગેરે ઘરમાં ન છાંટવી.
•
• કોઈપણ જગ્યાએ બેસતાં કે કોઈ વસ્તુ મૂકતાં કે લેતી વખતે વિકલેન્દ્રિય જીવોની રક્ષા માટે નજર નાંખીને દૃષ્ટિ પડિલેહણ અવશ્ય કરવું. કોઈ જીવ હોય તો એને બચાવવો જોઈએ. સચ્છિમ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ
આ જીવ ગર્ભજ તિર્યંચના સમાન જ દેખાય છે. ભેંસ, સિંહ વગેરે સમૂર્છિમ પણ હોય છે. અને ગર્ભજ પણ હોય છે. જેમ કે એકવાર એક મહારાજ સાહેબ ૧૪ પૂર્વ ભણાવી રહ્યા હતા. એમાં વર્ણન આવ્યું કે અમુક ઔષધિ મિશ્રિત કરવાથી માછલીઓ પેદા થાય છે. આ વાત એક માછીમારે સાંભળી અને રોજ ઔષધિઓ મિશ્રિત કરીને ઘણી બધી માછલીઓ ઉત્પન્ન કરીને વેચવા લાગ્યો. આ પ્રમાણે એ બહુ જ ધનવાન બની ગયો. એકવાર મહારાજ સાહેબનો ઉપકાર યાદ કરીને એમને સૌગાદ (ભેટ) આપવા આવ્યો. જ્યારે મહારાજ સાહેબને આ વાતની ખબર પડી ત્યારે એમણે હિંસાની પરંપરાને રોકવા માટે માછીમારને કહ્યું કે અમુક ઔષધિઓને મેળવવાથી આનાથી પણ વધારે માછલીઓ ઉત્પન્ન થશે. માછીમારે ઘરે જઈને આ પ્રયોગ કર્યો જેથી એમાંથી સિંહ પેદા થયો અને માછીમારને ખાઈ ગયો. આ પ્રમાણે ઔષધિના મિશ્રણથી જે માછલીઓ અને સિંહ બન્યા હતા તે બધા વાસ્તવમાં જીવ હતા, પરંતુ સંમૂર્છિમ જાતિના હતા. એમને મન નથી હોતું.
સમૂમિ મનુષ્ય :
સમૂર્છિમ મનુષ્ય, ગર્ભજ મનુષ્ય જેવા દેખાતા નથી. એમને પાંચ ઇન્દ્રિય હોય છે. પરંતુ એમનું શરીર અત્યંત નાનું (અંગુલનો અસંખ્યાતમો ભાગ જેટલો) હોવાથી એકસાથે અસંખ્ય ઉત્પન્ન થવા છતાં પણ નથી દેખાતા. એમનું આયુષ્ય પણ અંતર્મુહૂર્તનું જ હોય છે. આ ગર્ભજ મનુષ્યના ૧૪ અશુચિ સ્થાનોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. આ અપર્યાપ્ત જ હોય છે.
44
