________________
જૈનધર્મ પોતાના જીવનથી સમૂળ ચાલ્યું જાય છે. માટે મિથ્યાત્વને દૂર કરીને જૈનધર્મને ટકાવવાવાળું હોવાથી પર્યુષણ સહુથી મોટું પર્વ છે.
જે કષાય કરવામાં નિમિત્ત બને છે એ નોકષાય કહેવાય છે. ૯ નોકષાય - હાસ્ય, શોક, રતિ (સંસારના સુખમાં આનંદ), અતિ (દુઃખમાં અપ્રીતિ), ભય (બાહ્ય ડર) જુગુપ્સા (ધૃણા), પુરુષવેદ (ઘાસ-તૃણના દાહ સમાન) એના ઉદયથી સ્ત્રી ભોગવવાની અભિલાષા થાય છે. સ્ત્રીવેદ (બકરીની લીંડીના દાહસમાન) આ કર્મના ઉદયથી પુરુષને ભોગવવાની ઇચ્છા થાય છે. નપુંસક વેદ (નગરના દાહસમાન) સ્ત્રી અને પુરુષ બંનેને ભોગવવાની અભિલાષા થાય છે.
૪. અંતરાય કર્મ - આ કર્મના પાંચ ભેદ છે.
૧. દાનાંતરાય દાન આપવામાં વિઘ્ન કરવાથી ભવિષ્યમાં આપણને દાન આપવાની ઇચ્છા હોવા છતાં પણ નહી આપી શકીએ. જેમકે રાજાને દાન આપવાની ઇચ્છા હોય અને ભંડારી કંજૂસ હોવાના કારણે અંતરાય કરે.
૨. લાભાંતરાય - બીજાઓને લાભ મળતો હોય, એમાં અંતરાય કરવાથી ભવિષ્યમાં આપણને જીવનમાં થવાવાળા લાભમાં અંતરાય આવે. જેમકે કોઈને સંયમ (દીક્ષા) લેવામાં અંતરાય આપવાથી ભવિષ્યમાં આપણને ઇચ્છા હોવા છતાં પણ ચારિત્ર નહી મલે.
૩. ભોગાંતરાય - જે વસ્તુ એક જ વાર ભોગવવાને યોગ્ય હોય. એવા અક્ષ વગેરેને ખાવામાં કોઈને અંતરાય આપવાથી ભવિષ્યમાં આપણને બિમારી વગેરેના કારણે ઇચ્છા હોવા છતાં પણ નથી ખાઈ શકતા.
૪. ઉપભોગાંતરાય - જેનો વારંવાર ઉપયોગ કરી શકાય છે એવી સ્ત્રી, મકાન, વસ્ત્ર વગેરેના ઉપભોગમાં વિઘ્ન કરવાથી ભવિષ્યમાં ઇચ્છા હોવા છતાં પણ એ વસ્તુઓનો ઉપભોગ ન કરી શકીએ.
૫. વીમાંન્તરાય – મન-વચન અને કાયાની શક્તિ હોવા છતાં પણ વીર્યને છુપાવવાથી અથવા એનો ઉપયોગ નહી કરવાથી આ કર્મ બંધાય છે. જેનાથી ભવિષ્યમાં આપણને કમજોર શરીરની પ્રાપ્તિ થાય છે. જેમ ઉભા રહીને પ્રતિક્રમણ કરવાની શક્તિ હોવા છતાં પણ ઉભા-ઉભા નહી કરવાથી આ કર્મ બંધાય છે.
168
