Page Text
________________
પાંચ ઇન્દ્રિયો અને છ મન, આ છ ને અર્થાવગ્રહાદિ ૪ ની સાથે ગુણવાથી ૬ x ૪= ૨૪ થાય છે. મન અને આંખ સિવાયની ૪ ઇન્દ્રિયો વસ્તુને પ્રાપ્ત કરીને જ બોધ કરાવવાવાળા હોવાથી આ ઇન્દ્રિયોનો વ્યંજનાવગ્રહ પણ હોય છે. માટે મતિજ્ઞાનના ૨૪+ ૪ = ૨૮ ભેદ થાય છે.
૨. શ્રુતજ્ઞાનાવરીય શાસ્ત્ર અથવા ગુરુના ઉપદેશોનું અનુસરણ કરવાથી થનારું જ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન કહેવાય છે. આ જ્ઞાન, શબ્દનું અનુસરણ કરવાવાળો છે ; એવા જ્ઞાન ને જે આવરિત કરે, તે શ્રુતજ્ઞાનાવરણીય કર્મ કહેવાય છે. આના ૧૪ ભેદ છે. જીવમાં અનેક પ્રકારની વિચિત્રતા જોવા મળે છે. કોઈને શ્રુતજ્ઞાનનો ક્ષયોપશમ તીવ્ર હોવાથી ભણવામાં હોશિયાર હોય છે. પરંતુ વ્યવહારમાં
ક્યાં શું કરવું? એની સમજણ નથી પડતી. કોઈ વ્યવહારમાં કુશળ હોય છે. પરંતુ ભણવામાં કંઈપણ યાદ નથી રહેતું. એટલે કે એક વ્યક્તિનો જેવો ક્ષયોપશમ હોય એવો ક્ષયોપશમ બધાનો હોય એવું જરૂરી નથી. પ્રત્યેક જ્ઞાનના આવરણ અલગ અલગ હોવાથી એ-એ આવરણની તીવ્રતા કે મંદતાના કારણે કોઈને મતિજ્ઞાનનું ક્ષયોપશમ સારો હોવા છતાં પણ શ્રુતજ્ઞાનાવરણનો ક્ષયોપશમ એવો ન પણ હોય. શ્રુતજ્ઞાનમાં ગાથા કરવાનો ક્ષયોપશમ વધારે હોય અને અર્થબોધનો ક્ષયોપશમ મંદ હોય, એવું પણ થાય છે. એમાં કર્મોની વિચિત્રતા જ કારણ છે.
ઇન્દ્રિયો આત્માથી પર (ભિન્ન) છે. માટે મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન ઇન્દ્રિયોની સહાયતાથી હોવાના કારણે પરોક્ષ જ્ઞાન કહેવાય છે.
૩. અવધિ જ્ઞાનાવરણીય? છ દ્રવ્યોમાં પુદ્ગલ રૂપી દ્રવ્ય છે. પુદ્ગલની મર્યાદાવાળું જ્ઞાન અવધિ-જ્ઞાન છે. આ જ્ઞાન ઇન્દ્રિય, મન તથા શાસ્ત્રાભ્યાસ વગેરેની સહાયતા વિના આત્મા દ્વારા હોવાથી પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન કહેવાય છે. ઉત્કૃષ્ટથી આ જ્ઞાન દ્વારા બધા રૂપી પદાર્થોને, સર્વ પુદ્ગલોને જોઈ શકાય છે. એવા જ્ઞાનને જે આવરિત કરે. તે અવધિ જ્ઞાનાવરણીય કર્મ કહેવાય છે.
અવધિજ્ઞાનની સંક્ષિપ્ત સમજ: અવધિજ્ઞાન એ પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન છે - ઉપયોગ રાખવો પડે છે. અવધિજ્ઞાનથી રૂપી પદાર્થ જ દેખાય છે. પરંતુ અરૂપી પદાર્થ નહીં. અવધિજ્ઞાનનું ક્ષેત્ર મર્યાદિત હોય છે.
૪. મહીઃ પર્યવ જ્ઞાનાવરણીય મન:પર્યવજ્ઞાન પણ પ્રત્યક્ષ છે. અઢી દ્વીપના સંજ્ઞા પંચેન્દ્રિય જીવોના મનના ભાવ આ જ્ઞાનથી જાણી શકાય છે. માત્ર અપ્રમત્ત મુનિને જ આ જ્ઞાન હોય છે. આ જ્ઞાનને આવરિત કરવાવાળું કર્મ મનઃ પર્યવ જ્ઞાનાવરણીય કર્મ કહેવાય છે.
| SR No. | 006050 |
| Book Title | Jainism Course Part 04 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Maniprabhashreeji |
| Publisher | Adinath Rajendra Jain Shwetambara Pedhi |
| Publication Year | 2011 |
| Total Pages | 222 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 10 MB |