________________
ગ્રંથ
કર્યું ઃ જીવ દ્વારા મિથ્યાત્વાદિ હેતુઓથી જે કરવામાં આવે છે, તે કર્મ કહેવાય છે. જીવ જ્યારે રાગ-દ્વેષ વગે૨ે કષાય કરે છે ત્યારે એની આત્મા ઉપર કાર્મણ-વર્ગણાઓ ચોટે છે. શુદ્ધ સ્વભાવથી જીવ અનંતાનંત ગુણોથી યુક્ત છે. પરંતુ અનાદિકાળથી જીવ રાગ-દ્વેષ, અજ્ઞાનાદિની વિકૃતિ ના કારણે કર્મથી બંધાયેલો છે. જેના કારણે જીવના સ્વાભાવિક ગુણ ઢંકાઈ જાય છે. માટે કર્મ એટલે કે ગુણોને ઢાંકવાનું આવરણ (પટલ).
કર્મનો આત્માની સાથે સંબંધ ક્યારથી છે ?
પ્ર.
ઉ. કર્મનો અનાદિકાલથી આત્માની સાથે સંબંધ છે, કેમકે જો કર્મબંધની શરૂઆત માનો તો એના પહેલા આત્મા કર્મમુક્ત હતી એ પ્રમાણે માનવું પડશે. જો આમ માનીએ તો મોક્ષના જીવોને પણ ક્ર્મબંધની આપત્તિ આવે છે. માટે જીવ પહેલા ક્યારેક કર્મરહિત હતો, આમ ન માની શકાય. માટે અનાદિકાળથી જીવ કર્મસહિત જ છે.
પ્ર.
અનાદિથી જેનો સંગ છે શું એ છૂટી શકે છે ?
ઉ. હાં, જેમ – ખાણમાં સોનું-માટીનો સંગ અનાદિકાળથી છે. પરંતુ જ્યારે એની ઉપર અગ્નિનો તાપ વગેરે વિશિષ્ટ પ્રક્રિયા કરવામાં આવે તો સોનુ, માટીથી અલગ થઈ જાય છે. આ પ્રમાણે જ્ઞાન-ધ્યાન દ્વારા આત્માને પણ કર્મથી મુક્ત કરી શકાય છે.
કર્મ રૂપી છે કે અરૂપી ? કર્મ રૂપી છે, તો શું અરૂપી એવા આત્મા ઉપર રૂપી કર્મ ચોંટી શકે છે ? હાં, જેવી રીતે અરૂપી એવા જ્ઞાનને રૂપી એવી મદિરા નુકસાન પહોંચાડે છે, તેવી જ રીતે અરૂપી આત્મા ઉપર રૂપી કર્મ ચોંટી શકે છે.
લાડવાના દેષ્ટાંતથી કર્મનો પ્રકૃતિ-સ્થિતિ-રસ અને પ્રદેશ બંધ
૧. પ્રકૃતિ બંધ : જેમ કફનાશક સૂંઠાદિ વગેરે દ્રવ્યથી બનેલો લાડવો સ્વભાવથી જ કફ નો નાશ કરે છે. મેથી નો લાડવો સ્વભાવથી જ વાયુનો નાશ કરે છે. તેવી જ રીતે કર્મ બંધ વખતે કોઈ કર્મ સ્વભાવથી જ આત્માના જ્ઞાન ગુણને ઢાંકે છે તો કોઈ કર્મ દર્શનગુણને ઢાંકવાના સ્વભાવવાળો હોય છે. આ રીતે કર્મ બંધના સમયે કર્મ પુદ્ગલોમાં ભિન્ન-ભિન્ન સ્વભાવનું નિશ્ચિત હોવું જ પ્રકૃતિ બંધ છે.
161
