________________
બે ધાતકી ખંડ તેમજ બે પુષ્કરવર દ્વીપ આ ચારેયનું વર્ણન જમ્બુદ્વીપની જેમ જ સમજવું. પરંતુ ફરક એટલું જ છે કે આ દીપ વલયાકાર તેમજ જમ્બુદ્વીપની અપેક્ષાથી મોટા-મોટા હોવાથી એમના વાસક્ષેત્રો તેમજ પર્વતો વગેરે બધી વસ્તુઓ ક્રમશઃ મોટી-મોટી તેમજ આકારમાં પણ થોડા ફરકવાળી છે.
અઢી દ્વીપની કર્મ તથા અકર્મ ભૂમિઓ છે જમ્બુદ્વીપની કોઈપણ વસ્તુને પથી ગુણા કરવાથી અઢી દ્વીપની વસ્તુ પ્રાપ્ત થાય છે. જમ્બુદ્વીપમાં ભરત, ઐરાવત તેમજ મહાવિદેહ આ ત્રણ કર્મભૂમિ છે તો અઢી દ્વીપમાં પ ભરત, ૫ ઐરાવત તેમજ ૫ મહાવિદેહ ક્ષેત્ર હોવાથી ૩૮૫ = કુલ ૧૫ કર્મભૂમિ છે. જમ્બુદ્વીપમાં ૬ અકર્મ ભૂમિ હોવાથી અઢીદ્વીપમાં ૬ X ૫ = ૩૦ અકર્મભૂમિ છે તથા ૫ મેરુપર્વત છે.
મનુષ્ય લોક તથા સૂર્ય-ચન્દ્ર પંક્ત શિરે | તિચ્છલોકમાં એકદમ વચ્ચે થાળીના આકારનો જમ્બુદ્વીપ છે. એના પછી બધા જ લીપસમુદ્રો વલયાકાર (બંગડીના આકાર)ના હોવાથી પૂર્વ-પશ્ચિમ બે ભાગોમાં વિભક્ત છે. કુલ અઢીદ્વિીપ પ્રમાણ એટલે કે ૪૫ લાખ યોજન વિસ્તૃત એવો મનુષ્ય લોક છે. આ અઢી દ્વીપમાં કુલ ૧૩૨ સૂર્ય તેમજ ૧૩૨ ચન્દ્ર છે. | દ્વિીપ-સમુદ્ર
સૂર્ય | ચન્દ્ર | દ્વિીપ-સમુદ્રનું માપ | જમ્બુદ્વીપ
૧ લાખ યોજન પૂર્વ લવણ સમુદ્ર
૨ લાખ યોજન પશ્ચિમ લવણ સમુદ્ર
૨ લાખ યોજન પૂર્વ ધાતકી ખંડ
૪ લાખ યોજના પશ્ચિમ ધાતકી ખંડ
૪ લાખ યોજન પૂર્વ કાલોદધિ સમુદ્ર
૨૧ | ૮ લાખ યોજન પશ્ચિમ કાલોદધિ સમુદ્ર
|| ૨૧ ૮ લાખ યોજન | પૂર્વ અર્ધ પુષ્કરવર દ્વીપ
૩૬
૮ લાખ યોજના પશ્ચિમ અર્ધ પુષ્કરવર દ્વીપ
૩૬
૮ લાખ યોજના ૨૧/, દ્વીપ-સમુદ્ર રુપ મનુષ્ય ક્ષેત્રમાં કુલ | ૧૩૨ | ૧૩૨ ૪પ લાખ યોજન |
૨૧
૩૬
૩૬
