________________
વંકચૂલની કથા : બે નિયમોના ફળની પ્રાપ્તિ શસ્ત્રો વગેરે ઉપકરણોને એક સ્થાને મૂકીને, પૂર્વે સુભટોના સમૂહ સાથે પલ્લીમાં ભમનાર, વર્તમાનમાં એકાકી, તેમાં વળી મરેલા સર્વ પરિવારવાળો, હું પ્રગટ રીતે પ્રવેશ કરતે લેઓને મુખ કઈ રીતે બતાવીશ ?–એમ વિચારીને મધ્યરાત્રિ થઈ ત્યારે ચાલે. (૯૭૨૯૭૩) માત્ર એક ખની સહાયવાળો શીઘ્રમેવ પોતાને ઘેર પહોંચ્યો અને કેઈન જુએ તેમ શયનમંદિરમાં પેઠો. (૯૭૪) ત્યાં તેણે સળગતા દીવાની ફેલાતી પ્રજાના સમૂહથી પિતાની પત્નીને પુરૂષની સાથે સુખપૂર્વક શય્યામાં સૂતેલી જોઈ. (૭૫) ત્યારે લલાટમાં ઉછળતી અને આમ-તેમ નાચતી (ફરતી) એવી ત્રિવલીથી વિકરાળ, દાંતના અગ્રભાગથી નિષ્ફરપણે હોઠને કચડતે એ તે, અત્યંત ક્રોધથી ફાટેલાં અતિ રાતાં નેત્રેના પ્રચંડ તેજસમૂહથી (પલ્લવિયંત્ર) લાખના રંગે રંગી હોય તેવી રક્ત તલવારને ખેંચીને વિચારવા લાગ્યા કે (૭૬-૯૭૭) યમના મુખમાં પ્રવેશવાની ઈચ્છાવાળે આ રાંકડ કોણ છે? કે હું જીવતો છતાં પણ જે પાપી મારી પત્નીને સેવે છે. (૭૮) અથવા લિજ્જા-મર્યાદાથી રહિત આ પાપીણું મારી ભાર્યા પણ કેમ કોઈ અધમ પુરુષની સાથે આમ સૂતી છે? (૭૯) અહીં રહેલાં આ બન્નેના પણ તલવારથી ટૂકડા કરું! અથવા આ ખગ, કે જે પરાક્રમી-ઊગ્ર એવા શત્રુસેના અને હાથીઓના સમૂહનો નાશ કરવામાં પ્રચંડ અને ઘણુ યુદ્ધોમાં યશ પામે છે, તેને લેકવિરુદ્ધ એવા સ્ત્રીના વધમાં કેમ વપરાય? (૯૯૦-૯૮૧) તેથી આ એકને જ હણું. એમ પ્રહાર કરે તેટલામાં તે મહાત્માએ ઘણ પૂર્વકાળે લીધેલા અભિગ્રહનું અણધાર્યું અનુસ્મરણ કર્યું. (૯૮૨) તેથી સાત-આઠ પગલાં પાછા ફરીને જ્યાં પ્રહાર કરે છે, તેટલામાં તે ઉપરની પીઠ (પાટડ) સાથે અથડાયેલી તલવારનો ખટાકે (અવાજ) . ૯૮૩) અને તેથી ભેજાઈને શરીરના વજનથી દુઃખતી ભુજાવાળી, ગાઢ નિદ્રાના ભારને તેડતી ( કાચી ઊંઘે જાગતી) અને ખટકે સાંભળીને સહસા ભય પામેલી, બહેન બેલી કે–તે મારે વંકચૂલી ભાઈ ચિરંજીવે ! (૯૮૪–૯૮૫) વંકચૂલીએ તે સાંભળીને વિચાર્યું, અહાહા ! અત્યંત ગાઢ નેહવશ મને અનુસરતી (સાથે આવેલી), જેણે પૂર્વે (મારા સ્નેહથી) સખીઓ, સ્વજનો અને માતા-પિતાદિને પણ ત્યજ્યાં છે, તે આ મારી બહેન પુષ્પલા અહીં કેમ? ૯૮૬-૯૮૭) હમણાં મારા પ્રાણથી પણ અત્યધિક એવી આને હણીને અતિ મોટા પાપનો કરનારે, સ્વયં નિર્લજજ હું કેવી રીતે જીવી શકત? (૯૮૮) અથવા હેનને હણવાથી થયેલા પાપની શુદ્ધિ કયા પ્રશસ્ત તીર્થો જવાથી અથવા કયા વિશિષ્ટ તપથી થઈ શક્ત? (૯૮૯) એમ ચિંતવતે શકના ભારથી વ્યાકૂળ પિતાના પાપકર્મથી સંતસ, (તે) બહેનના ગળે વળગીને રેવા લાગે. (૯૦) આશ્ચર્યથી વ્યાસ ચિત્તના વેગ(વિચાર)વાળી પુષ્પચૂલાએ વંકચૂલીને મુશીબતે શય્યામાં બેસાડીને આ પ્રમાણે કહ્યું, ૯૧) હે ભાઈ ! તું સુવર્ણ શેલ (મેરૂ) જેવા દઢ સત્ત્વવાળે, ઉદાર પ્રકૃતિવાળે, છતાં એકદમ જ મારા ગળે વળગીને આમ કેમ રડે છે? વળી તારા આગમન વખતે