Page Text
________________
gp સમયસાર દર્શન પૂ
રું થઈ જશે, અર્થાત્ તત્ત્વની પ્રાપ્તિ નહીં થાય. અહીંયા “તીર્થનો અર્થ ઉપદેશ અને ‘તત્ત્વ'નો અર્થ શુદ્ધાત્માના અનુભવનો છે. ઉપદેશની પ્રક્રિયા પ્રતિપાદન દ્વારા સંપન્ન થાય છે તથા પ્રતિપાદન કરવું વ્યવહારનું કામ છે; એટલે વ્યવહારને સર્વથા અસત્યાર્થ માનવાથી તીર્થનો લોપ થઈ જશે એમ કહ્યું છે. શુદ્ધાત્માનો અનુભવ નિશ્ચયનયના વિષયભૂત અર્થમાં એકાગ્ર થવા પર થાય છે; એટલે નિશ્ચયનયને છોડવાથી તત્ત્વની પ્રાપ્તિ નહીં થાય અર્થાત્ આત્માનો અનુભવ નહી થાય. દ્વાદશાંગ જિનવાણીમાં વ્યવહાર દ્વારા જે પણ ઉપદેશ આપવામાં આવ્યો છે, તેનો સાર એકમાત્ર આત્માનો અનુભવ જ છે. “આત્માનુભૂતિ" જ સમસ્ત જિન શાસનનો સાર છે.
આ પ્રમાણે આ ગાથામાં એમ કહેવામાં આવ્યું છે કે ઉપદેશની પ્રક્રિયામાં વ્યવહારનય પ્રધાન છે અને અનુભવની પ્રક્રિયામાં નિશ્ચયનય પ્રધાન છે.
આત્માના અનુભવમાં વ્યવહારનય પોતે જ ગૌણ થઈ ગયો છે. જ્ઞાનીજન જ્યારે વ્યવહારનયને હેય અથવા અસત્યાર્થ કહે છે તો એને ગૌણ કરીને અસત્યાર્થ કહે છે-અભાવ કરીને નહીં.
જો જિનમતને પ્રવર્તાવું ઈચ્છો તો વ્યવહાર-નિશ્ચયને નહી છોડતાં. પ્રવર્તાવું ના બે ભાવ છે (૧) તીર્થ-પ્રવર્તન (૨) આત્મઅનુભવ. (૧) તીર્થ પ્રવર્તનનો અર્થ જિનધર્મની ઉપદેશ-પ્રક્રિયાને નિરંતર પ્રદાન કરવી છે, તો આ તો વ્યવહારથી જ સંભવીત છે. પરંતુ (૨) જિનમતનું વાસ્તવિક પ્રવર્તન તો આત્માનુભવ જ છે અને આત્માનુભૂતિરૂપ જિનમતનું પ્રવર્તન તો નિશ્ચયનયના વિષયભૂત અર્થમાં મગ્ન થવાથી જ સંભવ છે.
તીર્થકર મહાવીરનું તીર્થ આજે પણ પ્રવર્તિત છે, કારણ કે એમની વાણીથી કરવામાં આવેલું શુદ્ધાત્મ વસ્તુનું અનુભવ જ્ઞાનીજન આજે પણ કરે છે. આ વ્યવહાર- નિશ્ચયની અદ્દભૂત સંધિ છે. અનુભવની પ્રેરણાની દેશનારૂપ વ્યવહાર અને અનુભવરૂપ નિશ્ચયની વિધમાનતા-વ્યવહાર નિશ્ચયને નહી છોડવાની પ્રક્રિયા છે.
બીજી રીતે કહીએ તો મોક્ષમાર્ગની પર્યાયને તીર્થ કહે છે અને જે ત્રિકાળી ધ્રુવ નિજ શુદ્ધાત્મવસ્તુના આશ્રયથી મોક્ષમાર્ગની પર્યાય પ્રગટ થાય છે તેને તત્ત્વ કહે છે. એટલે વ્યવહારને નહીં માનવાથી મોક્ષમાર્ગરૂપ તીર્થ અને નિશ્ચયનયને નહીં માનવાથી નિજ શુદ્ધાત્મતત્ત્વના લોપનો પ્રસંગ ઊભો થશે.
વ્યવહાર નથી એમ નહીં કહો. વ્યવહાર છે, જેને અસત્યાર્થ કહ્યો છે એ ત્રિકાળી ધ્રુવ નિશ્ચયની વિવિક્ષામાં ગૌણ કરીને અસત્ય કહ્યો છે. વ્યવહાર છે. મોક્ષનો માર્ગ છે. ચોથા, પાંચમા અને છઠ્ઠી અને ચૌદ ગુણસ્થાન જે વ્યવહારનો વિષય છે એ છે મોક્ષનો ઉપાય-જે સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર છે, તે વ્યવહાર છે. ચૌદ ગુણસ્થાન દ્રવ્યમાં નથી-એ તો ઠીક
૫૪
| SR No. | 006042 |
| Book Title | Samaysara Darshan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramniklal Savla |
| Publisher | Anandji Kalyanji Pedhi |
| Publication Year | |
| Total Pages | 248 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 18 MB |