________________
સમયસાર દર્શન
કરી (૨) આ વ્યવહાર છે ખરો, ભેદથી સમજાવવાની શૈલી છે ખરી, પણ ભેદ અનુસરવા
લાયક નથી. ભેદના લક્ષે અશુદ્ધતા આવે છે, નિર્વિકલ્પતા થતી નથી. (૩) પરમાર્થથી વિચારવામાં આવે તો અનંત પર્યાયોને એક દ્રવ્ય અભેદરૂપે પીને બેઠું છે
તેથી તેમાં ભેદ નથી. વસ્તુ અંદર એકાકાર અભેદરૂપે સ્થિત છે તેથી તેમાં ભેદ નથી. (૪) દ્રવ્ય અને પર્યાય બંને આત્માની ચીજ છે. પર્યાય છે તે પણ વસ્તુ છે, અવસ્તુ નથી,
પરંતુ અહીં પર્યાય દ્રષ્ટિ છોડાવી દ્રવ્ય દ્રષ્ટિ કરાવવાનું પ્રયોજન છે. તેથી અભેદને મુખ્ય કરી ઉપદેશ છે. અભેદ દ્રષ્ટિમાં ભેદને ગૌણ કહેવાથી જ અભેદ સારી રીતે માલૂમ પડી શકે છે. અહીં ભેદને ગૌણ કરીને એટલે અભાવ કરીને નહીં, એનું લક્ષ
છોડીને તેને વ્યવહાર કહ્યો છે. (૫) ભેદ દ્રષ્ટિમાં નિર્વિકલ્પ દશા થતી નથી. અનંતગુણોનો ધરનાર ધર્મી એવો જે અભેદ
આત્મા તેમાં જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, પ્રભુતા, સ્વચ્છતા એવા અનંતગુણોના ભેદ જો લક્ષમાં લેવા જશે તો રાગ ઉત્પન્ન થશે. નિર્વિકલ્પ દશા નહીં થાય, સમ્યગ્દર્શન નહીં થાય. દ્રષ્ટિનો વિષય તો અભેદ, અખંડ, એક શાયક છે. દ્રષ્ટિ પોતે પર્યાય છે
પણ પર્યાય તે દ્રષ્ટિનું ધ્યેય નથી. (૬) આત્મા વસ્તુ અરૂપી ચિધન છે તેમાં આ ભાવ અને આ ભાવવાન એમ બે ભાગ
પાડીને વસ્તુને જોવા જાય તો રાગી જીવ છે તેથી તેને રાગ થશે. માટે જ્યાં સુધી રાગાદિક મટે નહિ ત્યાં સુધી ભેદને ગૌણ કરી અભેદરૂપ નિર્વિકલ્પ અનુભવ કરાવવામાં આવ્યો છે. રાગીને ભેદના લક્ષે રાગ થાય અને એમાં ધર્મ માને તો તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે.
અભેદરૂપ નિર્વિકલ્પ અનુભવ ધર્મ છે. (૭) નિર્મળ પર્યાય બહિતત્ત્વ છે, તે અંતઃતત્ત્વ નથી તેને ગૌણ કરી દ્રવ્ય સ્વભાવનો
આશ્રય લેતાં નિર્વિકલ્પ અનુભવ થાય તે ધર્મ છે. (૮) પર્યાય તો ભિન્ન રહી અભેદની દ્રષ્ટિ કરે છે. તે નિશ્ચય દ્રષ્ટિ છે. (૯) વીતરાગ થયા બાદ ભેદભેદરૂપ વસ્તુનો જ્ઞાતા થઈ જાય છે, પછી નયનું આલંબન
નથી.
૩૮