Samaysara Darshan

SR No.: 006042
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramniklal Savla
Publisher: Anandji Kalyanji Pedhi
Total Pages: 248
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 54

પ્રારા સમયસાર દર્શન
, - અહીં કોઈ કહે કે પર્યાય પણ દ્રવ્યના ભેદ છે, અવસ્તુ તો નથી; તો તેને વ્યવહાર કેમ કહી શકાય? તેનું સમાધાન -
એ તો ખરું છે પણ અહીં દ્રવ્ય દ્રષ્ટિથી અભેદને પ્રધાન કરી ઉપદેશ છે. અભેદ દ્રષ્ટિમાં ભેદને ગૌણ કહેવાથી જ અભેદ સારી રીતે માલૂમ પડી શકે છે તેથી ભેદને ગૌણ કરીને તેને વ્યવહાર કહ્યો છે. અહીં એવો અભિપ્રાય છે કે ભેદ દ્રષ્ટિમાં નિર્વિકલ્પ દશા નથી થતી અને સરાગીને વિકલ્પ રહ્યા કરે છે; માટે જ્યાં સુધી રાગાદિક મટે નહિ ત્યાં સુધી ભેદને ગૌણ કરી અભેદરૂપ નિર્વિકલ્પ અનુભવ કરાવવામાં આવ્યો છે. વીતરાગ થયા બાદ ભેદભેદરૂપ વસ્તુનો જ્ઞાતા થઈ જાય છે ત્યાં નયનું આલંબન જ રહેતું નથી.
વિશેષાર્થ “આત્મામાં જ્ઞાન - દર્શન - ચારિત્ર ગુણ નથી” એ વાત નથી. કારણ કે આત્મા તો અનાદિ અનંતગુણોનો અખંડ પિંડ જ છે અને જ્ઞાનાદિ ગુણોના અખંડરૂપ આત્માને જ “જ્ઞાયકભાવ' કહે છે.
છઠ્ઠી ગાથામાં જ્ઞાયકભાવને ઉપાસિત થતો શુદ્ધ કહ્યો હતો, અનુભૂતિમાં આવતો શુદ્ધ કહ્યો હતો અને આત્માની અનુભૂતિ નિર્વિકલ્પ દશામાં જ થાય છે. ગુણોના વિસ્તારમાં જવાથી, ભેદોમાં જવાથી, વિકલ્પોની ઉત્પત્તિ થાય છે; આ જ કારણે અનુભૂતિના વિષયભૂત ‘iાયક ભાવમાં ગુણોનો નહીં, ગુણભેદનો નિષેધ કરવામાં આવ્યો છે. જ્ઞાયકભાવ વ્યવહારાતીત છે એટલે બધા જ વ્યવહાર નિયોનો નિષેધ કરવામાં આવ્યો છે.
જ્ઞાન તે આત્મા, દર્શન તે આત્મા, ચારિત્ર તે આત્મા - આવા ભેદ જ્ઞાયકમાં નથી. આવા ભેદ તે અનુપચરિત સદ્દભૂત વ્યવહાર નયનો વિષય છે. જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક અભેદમાત્ર છે. - આ રીતે પરથી ભિન્ન, પ્રમત – અપ્રમત પર્યાયોથી ભિન્ન અને ગુણભેદથી પણ ભિન્ન જ્ઞાયક ભાવ અનુભૂતિમાં આવતો શુદ્ધ કહેવાય છે. ત્રિકાળી ધ્રુવ જ્ઞાયકભાવની શુદ્ધતાનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ આ છે અને આ જ શુદ્ધ સ્વભાવ દ્રષ્ટિનો વિષય છે, ધ્યાનનો ધ્યેય છે અને પરમશુદ્ધ નિશ્ચય નયનો વિષયભૂત પરમપદાર્થ છે તથા પરમગ્રાહી દ્રવ્યાર્થિક નયનો વિષયભૂત પરમપરિણામિક ભાવ છે. એને અહીંયા “શુદ્ધ જ્ઞાયક ભાવ’ શબ્દથી અભિહિત કરવામાં આવ્યો છે. સારાંશ: (૧) વસ્તુમાં અસ્તિત્ત્વ, વસ્તુત્વ, દ્રવ્યન્ત ઈત્યાદિ સાધારણ ધર્મો છે. દર્શન, જ્ઞાન,
ચારિત્ર આદિ આત્માના અસાધારણ ધર્મો છે. અભેદ વસ્તુમાં પરમાર્થે ભેદ ન હોવા છતાં, આ અસાધારણ ધર્મો દ્વારા કથનમાત્ર ભેદ ઉત્પન્ન કરી આચાર્યો ઉપદેશ આપે છે કે આત્માને દર્શન છે, જ્ઞાન છે, ચારિત્ર છે. આમ, અભેદમાં ભેદ કરવામાં આવે છે તેથી તે વ્યવહાર છે, વ્યવહાર છે તેથી અભૂતાર્થ છે, અસત્યાર્થ છે.
૩૭