Samaysara Darshan

SR No.: 006042
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramniklal Savla
Publisher: Anandji Kalyanji Pedhi
Total Pages: 248
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 46

સમયસાર દર્શન
સપાટીએ ચાલે છે, જ્યારે આ પૂર ધ્રુવ - ધ્રુવ ઊર્ધ્વ ઊર્ધ્વ ચાલે છે.
જે પ્રમત-અપ્રમતના ભેદ છે તે તો પરદ્રવ્યના સંયોગજનિત પર્યાય છે. એ સર્વ ગુણસ્થાનો અશુદ્ધ નયની કથનીમાં છે. શુદ્ધ નયથી આત્મા જ્ઞાયક જ છે. ભગવાન આત્મા આ સઘળી અપ્રમત-પ્રમત એવી પર્યાયોના ભેદથી રહિત શુદ્ધ નય સ્વરૂપ એક જ્ઞાયકભાવ છે. જે દ્રષ્ટિનો વિષય છે. અર્થાત્ સમ્યગ્દર્શનનો વિષય છે. તે આ શાયકભાવ અપ્રમત નથી અને પ્રમત પણ નથી; એ રીતે એને શુદ્ધ કહેવાય છે.
આ અપરિણામી જ્ઞાયકભાવ અન્ય દ્રવ્યો અને એમના ભાવોથી ભિન્ન ઉપાસીત થતો થકી શુદ્ધ કહેવાય છે.
બીજું પદ : શાયકભાવ
-
જે પોતે પોતાથી જ સિદ્ધ હોવાથી અનાદિ સત્તારૂપ છે. જ્ઞાયકભાવ ધ્રુવ’ પોતે પોતાથી જ હોવાપણે છે. કોઈ ઈશ્વરે તેને ઉત્પન્ન કર્યો છે એમ નથી, તેથી અનાદિ સત્તાસ્વરૂપે છે. એટલે એને અનાદિથી હોવાપણું છે, એનું હોવાપણું કાંઈ નવું નથી. વળી, કદી વિનાશ પામતો નથી માટે અનંત છે. એનો ભવિષ્યમાં નાશ થશે એમ કદીય બનવું સંભવીત નથી તેથી અનંત છે. આમ, આદિઅંત રહિત ધ્રુવ જ્ઞાયકભાવ અનાદિ-અનંત સત્તારૂપ છે. આ પર્યાય વિનાના ધ્રુવની વાત છે હો; પર્યાય તો વિનાશક છે. આ તો ત્રિકાળી જ્ઞાયકભાવ જે ચૈતન્ય પ્રકાશના નૂરના પૂરથી ભરેલો ભગવાન આત્મા છે. તે અનાદિ – અનંત અવિનાશી ચીજ છે. વર્તમાનમાં – વર્તમાનપણે પોતે કાયમ રહેનારો ત્રિકાળ છે. સ્પષ્ટ પ્રકાશમાન જ્યોતિ છે. પરની અપેક્ષા રાખ્યા વિના પોતે પોતાને જ્ઞાનમાં સ્પષ્ટ પ્રત્યક્ષ જણાય એવી ચૈતન્ય જ્યોતિ પોતે છે. એવો જે જ્ઞાયક એક ‘ભાવ’ છે. એક સ્વરૂપ છે. ઉપશમભાવ, ક્ષાયિકભાવ આદિ પર્યાયભાવો તો અનેક છે. આ તો ત્રિકાળ એકરૂપ, સદ્દશ સદ્દશ, સામાન્ય જ્ઞાયક પોતે એક ભાવ છે. તે સંસારની અવસ્થામાં અનાદિ બંધ પર્યાયની નિરૂપણાથી ક્ષીરનીરની જેમ કર્મપુદ્ગલો સાથે એકરૂપ છે. આ પર્યાયની વાત છે. સંસારની અવસ્થામાં અનાદિ બંધ પર્યાયની અપેક્ષાથી કર્મપુદ્ગલો સાથે દૂધ અને પાણીની જેમ એક ક્ષેત્રાવગાહ સંબંધ છે. ખરેખર, દૂધ દૂધપણે અને પાણી પાણીપણે છે. તે જ્ઞાયક તે જ્ઞાયકપણે અને કર્મપુદ્ગલો પુદ્ગલપણે છે, પણ બંને વચ્ચે એક સમયની પર્યાય પુરતો નિમિત્ત - નૈમિત્તિક સંબંધ છે.
આ રીતે કર્મપુદ્ગલો સાથે એકરૂપ છે, છતાં દ્રવ્યના સ્વભાવની અપેક્ષાથી જોવામાં આવે તો દુરંત કષાયચક્રના ઉદયની વિચિત્રતાના વશે પ્રવર્તતા જે પુણ્ય – પાપને ઉત્પન્ન કરનાર સમસ્ત અનેંકરૂપ શુભ-અશુભભાવો તેમના સ્વભાવે પરિણમતો નથી.
૨૯