________________
સમયસાર દર્શન
2 વિભાવમાં આવી પડે તે દુઃખરૂપ છે, તેથી તે સુંદર નથી. શોભાસ્પદ નથી.
ભગવાને આ જગતમાં છે. દ્રવ્યો જોયાં છે, તે છયે દ્રવ્યો પોતપોતામાં છે; પણ જીવ નામના સમયને બંધકથાથી જ એટલે કર્મના-નિમિત્તના સંબંધના ભાવથી જ અર્થાત્ દુઃખરૂપ ભાવ હોવાથી વિસંવાદ આવે છે, એટલે કે અસત્યપણું ઊભું થાય છે.
આત્મા જ્ઞાનાનંદ સ્વરૂપ સમય છે. તેને કર્મના નિમિત્તમાં સબંધની અપેક્ષા આવતાં પરિણમનમાં વિકાર ઉત્પન્ન થાય છે – એ જ વિસંવાદ છે અને દુઃખ ઉત્પન્ન કરનાર છે. સમયનું (આત્માનું) એકપણું ઉભું છે, છતાં તે એકપણામાં ઉભા ન રહેતાં (તેમાં સન્મુખ ન થતાં) કર્મના પ્રદેશમાં સ્થિત થાય છે એટલે રાગ-દ્વેષમાં એકપણું કરે છે તે પરસમયપણું છે, અને તે જ વિસંવાદ છે, દુઃખ છે, અનંત સંસારનું મૂળ છે. ભાઈ ! એ દુઃખના ઘેરાવામાં ઘેરાવાનું છે. ભલે એમ માને કે સુખી છીએ, પણ એ તો તેનો મૂઢભાવ છે.
સ્વસમયપણે પરિણમે એ તો સુંદર છે. પણ એના ઠેકાણે પરસમયપણે પરિણમન થયું ત્યાં જ એકમાં બીજી વાત ઊભી થઈ. એક જીવ નામનો સમય, તેને સ્વસમયરૂપપરસમયરૂપ દ્વિવિધપણું કેમ હોય? ન જ હોય. બેપણું અનાદિથી પોતે ઉભું કર્યું છે. પોતાના આત્માને છોડીને શુભરાગ કે અશુભરાગ સાથે એકત્ત્વપણું કર્યું એ બેપણું છે, એ પરસમય છે અને પોતાના શુદ્ધ આત્મા સાથે એકત્તપણે નિર્મળ પરિણમે તે સ્વસમય છે, તે સુંદર છે.
