________________
સ્વાનુભૂતિ કરાશ ૧૦ સ્વાનુભૂતિ
અનુભવ સંબંધી વિશેષ વાત) (૧) અનુભવનું લક્ષણ
વસ્તુ વિચારત ધ્યાવર્તે, મન પામે વિશ્રામ; - રસ સ્વાદન સુખ ઊપજે, અનુભવ યાકો નામ.
અર્થ આત્મપદાર્થનો વિચાર અને ધ્યાન કરવાથી ચિત્તને જે શાંતિ મળે છે તથા આત્મિકરસનો આસ્વાદ કરવાથી જે આનંદ મળે છે તેને જ અનુભવ કહે છે. (૨) અનુભવનો મહિમા
અનુભવ ચિંતામણિ રતન, અનુભવ છે રસકૂપ;
અનુભવ માર્ગ મોક્ષનો, અનુભવ મોક્ષ સ્વરૂપ. અર્થઃ અનુભવ ચિંતામણિરત્ન છે, શાંતી રસનો કૂવો છે, અનુભવમોક્ષનો માર્ગ (સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્રરૂપ એકતા એક જ મોક્ષ માર્ગ છે) અને તે મોક્ષસ્વરૂપ છે. (૩) અનુભવની ઉપમા
અનુભવના રસને જગતના જ્ઞાનીઓ રસાયણ કહે છે, અનુભવનો અભ્યાસ એક તીર્થ ભૂમિ છે, અનુભવની ભૂમિ બધા પદાર્થોને ઉત્પન્ન કરનાર છે, અનુભવ નરકમાંથી કાઢીને સ્વર્ગ-મોલમાં લઈ જાય છે, એનો આનંદ કામધેનુ અને ચિત્રાવણી સમાન છે, એનો સ્વાદ પંચામૃતના ભોજન જેવો છે, એ કર્મોનો ક્ષય કરે છે, તેનાથી સંવરપૂર્વક નિર્જરા થાય છે અને પરમપદમાં પ્રેમ જોડે છે, એના જેવો બીજો કોઈ ધર્મ નથી. સંસારમાં પંચામૃત, રસાયણ, કામધેનુ, ચિત્રવેણી આદિ સુખદાયક પદાર્થ પ્રસિદ્ધ છે તેથી એમના દૃષ્ટાંત આપ્યા છે, પરંતુ અનુભવ એ બધાથી નિરાળો અને
અનુપમ છે. (૪) પરમાર્થની શિક્ષા
પંડીત બનારસીદાસ કહે છે કે હે ભાઈ ભવ્ય! મારો ઉપદેશ સાંભળો કે કોઈપણ ઉપાયથી અને કોઈપણ પ્રકારનો બનીને એવું કામ કરે જેથી માત્ર અંતર્મુહતને માટે મિથ્યાત્વનો ઉદય ન રહે, જ્ઞાનનો અંશ જાગૃત થાય, આત્મસ્વરૂપી ઓળખાણ થાય.
જિંદગીભર તેનો જ વિચાર, તેનું જ ધ્યાન, તેની જ લીલામાં પરમરસનું પાન કરો અને રાગ-દ્રષમય સંસારનું પરિભ્રમણ છોડી તથા મોહનો નાશ કરી સિદ્ધપદ પ્રાપ્ત કરો! (નાટક સમયસાર જીવદ્રાર શ્લોક ૨૪)
(૧૩૬)
