________________
શ્રી મહાવીર દર્શન
નિશ્ચય
(૧) પોતાના શુધ્ધાત્માને જાણીને સ્વ તરફ ઢળતું જ્ઞાન તરીકે તે નિશ્ચય છે. સ્વને સ્વપણે જાણનારું જ્ઞાન તે નિશ્ચય છે
(૨) જ્યાં સ્વભાવના જ્ઞાનરૂપ નિશ્ચય હોય.
(૩) સ્વભાવને જાણનાર જ્ઞાન સાથે વિકલ્પ નથી માટે તે જ્ઞાનને નિશ્ચય સાધન કહેવાય છે.
(૪) મારા સ્વભાવમાં ઉણી દશા કે વિકાર નથી એમ પરિપૂર્ણ સ્વભાવને જે
જ્ઞાન લક્ષમાં લ્યે, તે જ્ઞાન નિશ્ચય છે.
વ્યવહાર
(૧) રાગ અને વિકાર વગેરેને બંધભાવ તરીકે જાણનારું તેમજ પરવસ્તુને જુદાપણે જાણનારું જ્ઞાન તે વ્યવહાર છે
પણ જ્ઞાન તો બંનેમાં સાચું જ છે જ્યાં રાગ-વિકલ્પને વ્યવહાર સાધન કહ્યું હોય ત્યાં એવો આશય સમજવો કે તે રાગ-વિકલ્પનું જ્ઞાન કરવું તે વ્યવહાર સાધન છે. રાગ-વિકલ્પ પોતે તો બંધ-સાધન છે.
૧૭૮
(૨) ત્યાં પરના જ્ઞાનરૂપ વ્યવહાર હોય જ છે..
(૩) પરને તેમજ પુણ્ય-પાપને જાણનાર જ્ઞાન સાથે વિકલ્પ છે તેથી તે જ્ઞાનને વ્યવહાર સાધન કહેવાય છે.
(૪) પરિપૂર્ણ સ્વભાવનું ભાન હોવા છતાં પર્યાયમાં અપૂર્ણતા વિકાર છે તેને લક્ષમાં લ્યે, તે જ્ઞાન વ્યવહાર છે.
નિશ્ચય અને વ્યવહાર બંનેનું જ્ઞાન ભેગું કરવું તે પ્રમાણ છે. નિશ્ચય અને વ્યવહારનું જ્ઞાન ભેગું કરવું એનો અર્થ એવો છે કે નિશ્ચય સ્વભાવ છે તે જ મારું સ્વરૂપ છે અને અપૂર્ણતારૂપ વ્યવહાર છે ખરો પણ તે મારું સ્વરૂપ નથી -એમ જાણવું તે પ્રમાણ છે.
