________________
*
શ્રી મહાવીર દર્શન જૈન ધર્મ એટલે સ્વાનુભૂતિયુક્ત આત્મધર્મ-તેના મર્મને પારખનાર પંડિત શ્રી રાજમલ્લજી પાંડે શ્રી સમયસાર કળશ ટીકામાં નીચેના વકતવ્યોદર્શાવે છે તે ગુઢપણે ચિંતવનનો વિષય બનાવવાથી પર સાથેના સન્મુખતાના લક્ષના સંબંધવિના જ્ઞાનની પર્યાય પોતાની સત્તા છોડયા વિના, પ્રમાણમાંથી બહાર ગયા વિના પોતે પોતાનો જાણવાના સદ્ભુત વ્યવહારમાં વર્તના અનંત પરનું પ્રકાશવું કેવી રીતે કરી શકે છે તે સમજણમાં આવવા યોગ્ય છે. થોડા સંદર્ભો કલશટીકામાંથી - (૧) પરદ્રવ્યને જાણતું થયું શેયની આકૃતિ-પ્રતિબિંબરૂપ પરિણમે છે જે જ્ઞાન..
(કલશ-૨૪૮) (૨) જ્ઞાનવસ્તુ અનેક શેયને જાણે છે, તેને જાણતી થકી જોયાકારે પરિણમે છે.
(કલશ-૨૫૦) (૩) જે છ દ્રવ્યોનો સમૂહ તેના પ્રતિબિંબરૂપ પરિણમ્યો છે જે જ્ઞાન પર્યાય
(કલશ-૨૫૦) (૪) જેટલી શેય વસ્તુ છે, તે શેયને જાણતાં થયું છે તેની આકૃતિરૂપ જ્ઞાન
(કલશ-૨૫૧) (૫) જ્ઞાનમાં પ્રતિબિંબિત થયું છે સમસ્ત શેયનું સ્વરૂપ
(કલશ-૨૫૩) (૬) જેટલો સમસ્ત વસ્તુનો છે આધારભૂત પ્રદેશ પુંજ તેને જાણે છે જ્ઞાન, જાણતું થયું તેની આકૃતિરૂપે પરિણમે છે જ્ઞાન
(કલશ-૨૫૪). શેય વસ્તુના પ્રદેશોને જાણતાં થાય છે તેમની આકૃતિરૂપે જ્ઞાનની પરિણતિ તે રૂપ પરિણમતિ જે જ્ઞાનવસ્તુ
(કલશ-૨૫૫) (૮) શેયની અનેક અવસ્થાને જાણે છે જ્ઞાન, તેને જાણતું થયું તે આકૃતિરૂપે પરિણમે છે જ્ઞાન
(કલશ-૨૫૭) (૯) સમસ્ત જ્ઞેયવસ્તુઓના જેટલા છે શક્તિરૂપ સ્વભાવ તેમને જાણે છે જ્ઞાન, જાગતું થકે તેમની આકૃતિરૂપે પરિણમે છે તેથી જોય શકિતની આકૃતિરૂપ છે જ્ઞાનની પર્યાય
(કલશ-૨૫૮) (૧૦) જેટલી છે શેયવસ્તુ, તેમની અનંત છે શક્તિઓ, તેમને જાણે છે જ્ઞાન, જાણતું થયું શેયની શક્તિની આકૃતિરૂપે પરિણમે છે.
(કલશ-૨૫૯). (૧૧) સમસ્ત શેયોને જાણે છે જ્ઞાન, જાણતાં શેયની આકૃતિરૂપે જ્ઞાનનો પર્યાય પરિણમે છેએવો જ્ઞાનનો સ્વભાવ છે-અશુદ્ધપણું નથી
(કલશ-૨૬૧) સારઃ પરિણમે અને જાણે, એક સમયમાં એકપણે બે ક્રિયા કરે તેને ‘સમય’ કહેવામાં આવે છે. એ ‘સમય’ તે આત્મા છે. અનંતગુણનું પરિણમન એક સમયે અને જ્ઞાનનું જાણવું એક સમયે. બીજા અનંતગુણો પરિણમે છે પણ જાણતા નથી.