Mahavir Darshan

SR No.: 006039
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramniklal Savla
Publisher: Anandji Kalyanji Pedhi
Total Pages: 202
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 16 MB

Page 122

શ્રી મહાવીર દર્શન કરી (૩) આત્માનું જ્ઞાન ઇન્દ્રિયથી જાણતું નથી, પણ સામાન્ય જ્ઞાનની વિશેષ અવસ્થાથી જાણે છે. જો વર્તમાનમાં વિશેષ જ્ઞાનથી જીવ ન જાણતો હોય અને ઇન્દ્રિયથી જાણતો હોય તો વિશેષ જ્ઞાને શું કાર્ય ક્યું? ઇન્દ્રિયથી આત્મા કાર્ય કરતો જ નથી, જ્ઞાન પોતાથી જ વિશેષરૂપ જાણવાનું કાર્ય કરે છે. પોતાના જ્ઞાનની વિશેષ રૂપ અવસ્થા પરાવલંબન વગર સ્વાધીનપણે છે.
(૪) નીચલી દશામાં પણ જડ ઇન્દ્રિય અને જ્ઞાન ભેગા થઈને જાણવાનું કાર્ય કરતા નથી, પણ સામાન્ય જ્ઞાન જે ત્રિકાળ સ્વભાવ તેનું જ વિશેષ રૂપ જ્ઞાન વર્તમાન જાણવાનું કાર્ય કરે છે.
(૫) પ્રશ્નઃ જો જ્ઞાનનું વિશેષ જ જાણવાનું કાર્ય કરે છે તો ઇન્દ્રિય વગર કેમ જાણવાનું કાર્ય થતું નથી ?
ઉત્તર : જ્ઞાનની સેવા પ્રકારની વિશેષતાની લાયકાત ન હોય ત્યારે ઇન્દ્રિય ન હોય. ઈન્દ્રિય હોય ત્યારે પણ જ્ઞાન જાણવાનું કાર્ય તો પોતાથી જ કરે છે, કારણ કે જ્ઞાન પરના અવલંબન વગરનું છે.
(૬) ઇન્દ્રિય હાજર છે પણ જ્ઞાન સ્વતંત્રપણે પોતાની અવસ્થાથી જાણે છે. જો ઇન્દ્રિયથી જાણે છે એમ માનવામાં આવે તો જ્ઞાનનો વિશેષ સ્વભાવ કામ નથી કરતો એમ થાય, અને વિશેષ વગર સામાન્ય જ્ઞાનનો જ અભાવ આવે; માટે જ્ઞાન ઇન્દ્રિયથી જાણતું નથી. અધુરૂં જ્ઞાન પોતાથી જાણવાનું કાર્ય કરે છે. ત્યારે અનુકૂળ ઇન્દ્રિયો હાજરરૂપ છે. પણ તે ઈન્દ્રિયના અવલંબને જ્ઞાન જાણતું નથી. આમ સમજવું તે જ નિમિત્ત-નૈમિત્તિક સંબંધનું જ્ઞાન છે. પણ જ્ઞાન ઇન્દ્રિયથી જાણે એમ માને તો તે જ્ઞાન ખોટું છે, કેમકે તે માન્યતામાં નિમિત્ત-ઉપાદાન એક થઈ જાય છે.
(૭) વિશેષ વિનાનું સામાન્ય તો સસલાના શીંગ સમાન અભાવરૂપ છે. વિશેષ વગર સામાન્ય ન હોઇ શકે. માટે વિશેષ વગરનું સામાન્ય જ્ઞાન માનવાથી સામાન્યનો નાશ થાય છે. અભાવ થાય . છે. માટે વિશેષ જ્ઞાનથી જ જાણવાનું કાર્ય થાય છે, એમ માનવામાં આવે તો જ સામાન્ય જ્ઞાનની અસ્તિ રહે છે.
(૮) જ્ઞાન સ્વભાવ રાગ અને નિમિત્તના અવલંબન રહિત છે તથા વિશેષજ્ઞાન સામાન્ય જ્ઞાનમાંથી જ આવે છે એમ જાણીને તેની શ્રદ્ધા, જ્ઞાન અને સ્થિરતા કરવી તે જ ધર્મ છે.
(૯) જો જ્ઞાન ઇન્દ્રિયથી જાણે તો જ્ઞાનનું વર્તમાન કાર્ય ક્યાં ગયું? ઇન્દ્રિયની હાજરી વખતે જો જ્ઞાન ઇન્દ્રિયના કારણે જાણતું હોય તો તે વખતે સામાન્યજ્ઞાન-વિશેષ-પર્યાય વગરનું થયું, વિશેષ વગર તો સામાન્ય હોય જ નહિ, જ્યાં સામાન્ય હોય ત્યાં તેનું વિશેષ હોય જ.
હવે તે વિશેષ સામાન્યજ્ઞાનથી થાય છે કે નિમિત્તથી થાય છે? વિશેષ જ્ઞાન નિમિત્તને લઈને થયું નથી, પણ સામાન્ય સ્વભાવથી થયું છે. વિશેષનું કારણ સામાન્ય છે, નિમિત્તે તેનું કારણ નથી.
૧૦૧