________________
ત્યાં મંદ કષાય થઈ ગયો. તીવ્ર કષાયના ભાવમાં ડૂબેલા જીવને તો આત્માના હિતનો વિચાર જ ઊગતો નથી. ૨. જ્ઞાનનો ક્ષયોપશમઃ મંદ કષાયથી જ્ઞાનાવરણાદિનો એવો ક્ષયોપશમ થાય
છે કે તત્ત્વનો વિચાર અને નિર્ણય કરવા જેટલી જ્ઞાનની શક્તિ પ્રગટી છે; જુઓ તત્ત્વ નિર્ણય કરવા જેટલી બુદ્ધિ તે છે પણ જેને આત્માની દરકાર નથી તે જીવ તત્ત્વ નિર્ણયમાં પોતાની બુદ્ધિ જોડતો નથી ને બહારના
વિષય કષાયમાં જ બુદ્ધિ લગાવે છે. ૩. મોહની મંદતા: જે સમ્યત્વ સન્મુખ છે તે જીવને મોહની મંદતા થઈ છે
તેથી તે તત્ત્વ વિચારમાં ઉદ્યમી થયો છે. દર્શનમોહની મંદતા થઈ છે તેમજ ચારિત્ર મોહમાં પણ કષાયોની મંદતા થઈ છે. પોતાના ભાવમાં મિથ્યાત્વાદિનો રસ ઘણો મંદ થઈ ગયો છે અને તત્ત્વના નિર્ણય તરફ ઝુકાવ થયો છે. સંસારના કાર્યોની લોલુપતા ઘટાડીને આત્માનો વિચાર કરવામાં ઉદ્યમી થયો છે. જેના હૃદયમાંથી સંસારનો રસ ઉડી ગયો છે, અને જે આત્માના વિચારનો ઉધમ કરે છે કે “અરેમારે તો મારા આત્માનું સુધારવાનું છે. દુનિયા તો એમ ને એમ ચાલ્યા કરશે, દુનિયાની દરકાર,
છોડીને મારે તો મારું હિત કરવું છે. આવા જીવની આ વાત છે. ૪. સાચા દેવ-ગુરૂ-શાસ્ત્રની શ્રદ્ધા : તે જીવને બાહ્ય નિમિત્ત તરીકે સાચા દેવ
ગુરૂ-શાસ્ત્રાદિ મળ્યા છે, તેને કુદેવ-કુગુરૂ-કુશાસ્ત્રની માન્યતા છૂટી ગઈ છે. તે સર્વજ્ઞ વીતરાગ દેવને જમાને છે. પંચ પરમેષ્ઠિ, જિન ધર્મ, જિન વાણી, જિન ચૈતાલ્ય અને જિન બિંબ - એ નવ દેવ તરીકે પૂજ્ય છે. દિગંબર સંત ભાવલિંગી મુનિ મળે તે ગુરૂ છે. તેમજ કોઈ પ્રત્યક્ષ જ્ઞાની સપુરૂષ નિમિત્ત તરીકે મળે તે પણ જ્ઞાન ગુરૂ છે. પાત્ર જીવને નિમિત્ત
તરીકે જ્ઞાનીનો જ ઉપદેશ હોય છે. ૫. દેશના લબ્ધિ : વળી તે જીવને સત્ય ઉપદેશનો લાભ મળ્યો છે. આવા
નિમિત્તનો સંયોગ મળવો તે તો પૂર્વના પુણ્યનું ફળ છે અને સત્ય તત્ત્વનો નિર્ણય કરવાનો ઉઘમ તે પોતાનો વર્તમાન પુરૂષાર્થ છે. નિમિત્ત તરીકે સત્ય ઉપદેશ મળવો જોઈએ. યથાર્થ મોક્ષમાર્ગ શું? નવ તત્ત્વોનું સ્વરૂપ શું? સાચા દેવ-ગુરૂ-શાસ્ત્ર કેવા હોય? સ્વ-પર, ઉપાદાન-નિમિત્ત, નિશ્ચયવ્યવહાર, સમ્યગ્દર્શનાદિ હિતકારી ભાવો તથા મિથ્યાત્વાદિ અહિતકારી ભાવો એ બધાનો ઉપદેશ યથાર્થ મળ્યો છે.