________________
૫૧
આ પ્રમાણે બબ્બે પડખાં હોવા છતાં અશુદ્ધતા, નિમિત્ત કે રાગ હું નહિ - શુદ્ધ,ઉપાદાન-નિશ્ચય સ્વભાવ તે હું ' એવી શ્રદ્ધા કરીને સ્વાશ્રય ભાવ પ્રગટ કરવો તે ધર્મ છે. અનેકાંતિક માર્ગ હોવા છતાં સમ્યક એકાંત એવા નિજપદની પ્રાપ્તિ માટે જ તે ઉપકારી છે. ૧૮. દ્રવ્યના સ્વતંત્ર પરિણમનનો સિદ્ધાંત:
૧. ખરેખર પરિણામ છે તે જ નિશ્ચયથી કર્મ છે. ૨. પરિણામ પોતાના આશ્રયભૂત પરિણામીનું જ હોય છે-અન્યનું નહિ. ૩. વળી કર્મ કર્યા વિના હોતું નથી. ૪. તેમજ વસ્તુની એકરૂપ સ્થિતિ હોતી નથી. ૫. માટે વસ્તુ પોતે જ પોતાના પરિણામરૂપ કર્મની કર્તા છે એ સિદ્ધાંત છે. ૬. વસ્તુ સહજ દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય સ્વરૂપ છે. પ્રતિ સમય પલટીને
(પરિણમીને) કાયમ રહે એવો વસ્તુનો સહજ સ્વભાવ છે. આ દ્રવ્યના સ્વતંત્ર પરિણમનથી એ સાર નીકળે છે :- ૧. પર દ્રવ્યનું કર્તા પર દ્રવ્ય ત્રણ કાળમાં નથી.
૨. પર દ્રવ્યનો કર્તા આત્મા ત્રણ કાળમાં નથી. ૩. એક દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યનું કાંઈ કરી શકે નહિ. હું કોઈને સુખી ન કરી શકું હું કોઈને દુઃખી ન કરી શકું. મને કોઈ સુખી ન કરી શકે. મને કોઈ દુખી ન કરી શકે.
આ મૂળ વાત છે. તે સિવાય અન્ય જે પણ માનીએ એ મિથ્યાત્વ છે. અને મિથ્યાત્વ એ પાપનું-દુઃખનું મૂળ છે. વિશેષ :
૧. જે પરિણમે છે તે કર્તા છે. (પરિણમનારનું) ૨. જે પરિણામ છે તે કર્મ છે. ૩. જે પરિણતિ છે તે ક્રિયા છે. એ ત્રણેય વસ્તુપાર્ગ ભિન્ન નથી.
આત્માના તથાવિધ પરિણામ તે જીવી ક્રિયા, કેમ કે સર્વ દ્રવ્યના પરિણામ લક્ષણ તે ક્રિયા છે. આત્માના પરિણામ તે આત્માની કિયા હોવાથી જીવમયી ક્રિયા કહેવાય છે.
