Page Text
________________
૪૭
૧૬. અનેકાંત અને સમ્યફ એકાંત :
અનેકાન્ત = (અનેક + અંત) = અનેક ધર્મો એકાંત = (એક + અંત) = એક ધર્મ. સમક અનેકાન્ત: પ્રત્યક્ષ, અનુમાન તથા આગમ પ્રમાણથી અવિરૂદ્ધ એક વસ્તુમાં જે અનેક ધર્મો છે, તેને નિરૂપણ કરવામાં તત્પર છે તે સમ્યક અનેકાંત છે. દરેક ચીજ પોતાપણે છે અને પરપણે નથી. આત્મા સ્વ સ્વરૂપે છે અને પર સ્વરૂપે નથી; પર તેના સ્વરૂપે છે અને આત્માના સ્વરૂપે નથી - આ પ્રમાણે જાણવું તે સમ્યક અનેકાંત છે. સમદ્દ એકાંત: પોતાના સ્વરૂપે હોવાપણું અને પરરૂપે નંહિ હોવાપણુંઆદિ વસ્તુનું જે સ્વરૂપ છે તે તેની અપેક્ષા રાખીને પ્રમાણ દ્વારા જાણેલી પદાર્થના એક દેશનો (એક પડખાનો) વિષય કરનાર નય તે સમ્યફ એકાંત
ભરૂચના એક ભાઈ અંતરદષ્ટિ વગરના બાહ્ય ક્રિયામાં વિધિનિષેધના આગ્રહી હતા, તેમના એક પત્રમાં શ્રીમદ્ લખે છે કે -
“અનેકાંતિક માર્ગ પણ સમ્યફ એકાંત એવા નિજપદની
પ્રાપ્તિ કરાવવા સિવાય બીજા અન્ય હેતુએ ઉપકારી નથી.” - આ એક લીટીમાં શ્રીમદ્ સર્વજ્ઞના હદયનો મર્મ ગોઠવ્યો છે,બધા શાસ્ત્રોની છેવટ નો સાર આમાં બતાવી દીધો છે. પાત્ર જીવ હોય તો તેનું રહસ્ય સમજી જાય.
ઘણાં જીવો શાસ્ત્રમાં કહેલા વ્યવહાર વ્રત, તપ, ઉપવાસાદિ ક્રિયામાં તેમજ આ ખપે ને આ ન ખપે – આમ બાહ્ય વિધિ-નિષેધના આગ્રહમાં વળગી રહે છે, તે તેમાં જ સર્વસ્વ માની લે છે. પરંતુ તે વ્રતાદિકમાં પર તરફ જતી લાગણીનો ભાવ તેમજ દેવ-ગુરૂ-શાસ્ત્રની શ્રદ્ધાનો ભાવ તે બધો શુભ રાગ છે, વિકાર છે, તેમાં જ ધર્મ માનીને અટકી પડ્યા છે તેને શ્રીમદ્ આ એક લીટી દ્વારા કોરડો મારીને અંતરમાં વાળવા માંગે છે. આ એક લીટીમાં કેટલું રહસ્ય રહેલું છે તેનું માપ બહારથી ન આવે.
| સર્વજ્ઞ ભગવાને જે અનેકાંત માર્ગ કહ્યો છે તે સમ્યફ એકાંત એવા નિજપદની પ્રાપ્તિ માટે જ ઉપકારી છે. અન્ય કોઈ હતુએ ઉપકારી નથી.
| SR No. | 006038 |
| Book Title | Aatmdarshan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramniklal Savla |
| Publisher | Anandji Kalyanji Pedhi |
| Publication Year | |
| Total Pages | 218 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |