________________
૨૦૯
૨. જે સમકિતની પર્યાય પ્રગટ થઈ તે સ્વભાવ સન્મુખતાના પુરુષાર્થ
વડે જ થઈ છે તે પુરુષાર્થ છે. ૩. વળી સમકિતની પર્યાય નિજ સ્વભાવમાં એકાગ્રતા વડે થઈ એમાં
સ્વભાવ પણ આવી જાય છે. ૪. સમકિતની પર્યાય ક્રમબદ્ધ પોતાના કાળે જે થવાની હતી તે જ થઈ
એ ભવિતવ્યતા છે. ૫. સમકિતની પર્યાયના કાળે સ્વયં કર્મના ઉપશમાદિ થયા તે નિમિત્ત પણ
આવી ગયું.
આમ પાંચે ય સમવાય એક સાથે રહેલા છે. એમ નથી કે સ્વભાવના પુરુષાર્થ વિના કોઈને સમકિત થઈ જાય છે. મોક્ષમાર્ગની પ્રાપ્તિનો કાળ હોય ત્યારે ૧. ચિદાનંદ ઘનસ્વભાવ ઉપર દષ્ટિ જાય તે સ્વભાવ થયો. ૨. ચિદાનંદ ઘનસ્વભાવની દષ્ટિ થઈ તે સ્વભાવ તરફનો પુરુષાર્થ થયો. ૩. તે જ કાળે આ (નિર્મળ) પર્યાય થવાનું જ્ઞાન થયું તે કાળલબ્ધિ થઈ. ૪. આ જે (નિર્મળ) ભાવ તે કાળે થયો તે થવાનો હતો તે જ થયો તે - ભવિતવ્ય અને ૫. ત્યારે પ્રતિકૂળ નિમિત્તનો અભાવ થયો તે નિમિત્ત થયું.
આ પ્રમાણે પાંચ સમવાય એક સાથે હોય છે એમ જાણવું. પણ મોક્ષમાર્ગના પ્રગટપણામાં પુરુષાર્થની મુખ્યતા છે. પાંચ સમવાય : કાર્યોત્પત્તિના પાંચ કારણોના સમવાયને સમ્યક ઘોષિત કરતાં આચાર્ય લખે છે :સ્વભાવ, નિયતિ, પૂર્વકૃત(નિમિત્ત), કાળ અને પુરુષાર્થ આ પાંચ કારણોમાંથી કોઈ એકથી કાર્યોત્પત્તિ માનવી તે એકાંત છે, મિથ્યાત્વ છે અને એના સમવાય થી કાર્યોત્પત્તિ માનવી તે અનેકાન્ત છે, સમ્યકત્વ છે. (૧) સ્વભાવ બાબત જીવોને બહુ શંકા નથી-એ સ્પષ્ટ છે. (૨) ફક્ત 'નિયતિ'વાદને માનવો તે સ્વછંદીનો છે. જે જીવ સર્વજ્ઞને માનતો નથી, જ્ઞાન સ્વભાવનો નિર્ણય કરતો નથી, જેણે અંતરોન્મુખ થઈને સમાધાન
