Aatmdarshan

SR No.: 006038
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramniklal Savla
Publisher: Anandji Kalyanji Pedhi
Total Pages: 218
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 13 MB

Page 162

૧૫૫
પદાર્થના સ્વરૂપને યથાર્થ જાણવાનું નામ સમ્યજ્ઞાન છે. તે પદાર્થ અનેકાંત સ્વભાવને ધારણ કરે છે. અનેક = ઘણાં, અંત = ધર્મ. એમ પોતાના અનંત ધર્મને-સ્વભાવને ધારણ કરે છે, તેનું જાણપણું અવશ્ય કરવું જોઈએ. કેવું છે જ્ઞાન? સંશય, વિપર્યય અને અનધ્યવસાય (વિમોહ)રહિત પોતાના આત્માનું તથા પરનું યથાર્થ જ્ઞાન તે સમ્યજ્ઞાન. સંશય: “આ પ્રમાણે છે કે આ પ્રમાણે છે” એવું જે પરસ્પર વિરુદ્ધતાપૂર્વક બે પ્રકારરૂપ (વિરુદ્ધ બે તરફનું) જ્ઞાન હોય તેને સંશય કહે છે; જેમ કે આત્મા પોતાના કાર્યને કરી શકતો હશે કે જડના કાર્યને કરી શકતો હશે ! એવું જાણવું તે સંશય છે. જેમ રાત્રે કોઈને જોઈને સંદેહ થયો કે આ પદાર્થ માણસ પણ પ્રતિભાસે છે અને વ્યંતર જેવો પણ પ્રતિભાસે છે. વિપર્યય : વસ્તુ સ્વરૂપથી વિરુદ્ધતાપૂર્વક આમ જ છે” એવું એકરૂપ જ્ઞાન તેનું નામ વિપર્યય છે. અન્યથા (વિપરીત)રૂપ એક તરફનું જ્ઞાન હોય તેને વિપર્યય કહે છે. જેમ કે શરીરને આત્મા જાણવો” તે વિપર્યય છે. જેમ કે મનુષ્યમાં વ્યંતરની પ્રતીતિ કરવી. અનધ્યવસાય (વિમોહ) : 'કાંઈક છે' એવો નિર્ધાર રહિત વિચાર તેનું નામ અનધ્યવસાય છે. કાંઈક છે” એટલું જ જાણપણું હોય, વિશેષ વિચાર ન કરે તેને અનધ્યવસાય (અથવા વિમોહ) કહે છે. જેમ કે ગમન કરતાં તૃણના સ્પર્શનું જ્ઞાન થાય તે.
આ ત્રણ ભાવથી રહિત યથાર્થ જ્ઞાનનું નામ સમજ્ઞાન કહીએ.
પ્રશસ્ત અનેકાન્તાત્મક અર્થાત્ અનેક સ્વભાવવાળા તત્ત્વો અથવા પદાર્થોમાં નિર્ણય કરવા યોગ્ય છે અને તે સમ્યજ્ઞાન સંશય,વિપર્યય અને વિમોહ રહિત આત્માનું નિજ સ્વરૂપ છે.
અનેકાન્ત છે સ્વભાવ જેનો એવા પદાર્થોમાં જાણપણું કરવું યોગ્ય છે. તે સમ્યજ્ઞાન આત્માનું સ્વરૂપ છે, કારણ કે જે આ સાચું જ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું છે તે કેવળજ્ઞાનમાં મળી શાશ્વત રહેશે. સમ્યગ્દર્શન, સમ્યજ્ઞાન અને સમ્યક્યારિત્ર એ ત્રણે મળીને મોક્ષમાર્ગ બને છે. અર્થાત્ મોક્ષની પ્રાપ્તિનો ઉપાય છે.
જેમણે સમ્યકત્વનો આશ્રય લીધો છે તેવા આત્માના હિતકારી પુરુષોએ સર્વદા જિનાગમની પરંપરા અને યુક્તિ અર્થાતુ પ્રમાણ-નયના અનુયોગ વડે વિચારીને પ્રયત્નપૂર્વક સમ્યજ્ઞાનનું સારી રીતે સેવન કરવું યોગ્ય છે. જે પદાર્થનું