________________
૧૫૧
નથી. શુદ્ધ ચૈતન્ય સ્વભાવની પ્રતીતિ ને જ્ઞાન કરી શકે છે માટે તે કહેવામાં
આવે છે. ૯. જે કારણથી કાર્યની નિષ્પત્તિ થાય છે કારણ સેવે તો જરૂર કાર્ય થાય. જ્યાં
પુરુષાર્થ હોય ત્યાં અન્ય કારણો અવશ્ય મળે જ. જે જીવ તેનાં શ્રદ્ધા-જ્ઞાન કરે છે ત્યાં પાંચેય સમવાય એક સાથે હોય છે. આત્માના સ્વભાવનો પુરુષાર્થ કરે તેને સર્વ કારણો આવી મળે છે. પુરુષાર્થ કરનારને સર્વ સિરિત થાય છે એમ
નિશ્ચય કરવો. ૧૦. પૈસા મેળવવા તે પુરુષાર્થને આધીન નથી, પણ પૂર્વ પુણ્યને આધીન છે. અને મોક્ષ અંતરના પુરુષાર્થને આધીન છે. પુરુષાર્થ કર્યો ત્યાં બધું આવી જાય છે.
આત્માની અંતર રમણતા તે ધર્મ છે. ચારિત્રનું મૂળ દર્શન છે અને દર્શનનું મૂળ આત્મા છે.” એમ જે કહેનાર છે તેવા દેવ-ગુરુ-શાસ્ત્રનો ઉપદેશ સાંભળે અને અંતર પુરુષાર્થ કરે-આત્મામાં પુરુષાર્થપૂર્વક શ્રદ્ધા કરી લીનતા કરે છે તેને
સર્વ કારણો આવી મળે છે. ૧૧. મોક્ષમાર્ગની ઈચ્છા તે રાગ છે. બહારનો વેશ તે ચારિત્ર નથી. બાહ્ય ક્રિયા
અને રાગમાં ધર્મ માને તે મિથ્યાત્વનો પુરુષાર્થ છે, ઊંધો પુરુષાર્થ છે. જિનેશ્વરની આજ્ઞા અનુસાર પુરુષાર્થ નથી. વિકાર અને નિમિત્તની ઉપેક્ષા કરી, સ્વભાવની અપેક્ષા કરે તે જિનેશ્વરના ઉપદેશ અનુસાર છે. મિથ્યા દષ્ટિ મુનિ સહન કરે તે ઊંધો પુરુષાર્થ છે. પાંચ મહાવ્રતના પરિણામ રાગ છે, તેનું પાલન કર્યું પણ આત્માની ઓળખાણ કરી નહિ તેથી તે બધો ઊંધો પુરુષાર્થ કર્યો, તેનાથી
ફળની સિદ્ધિ ન થાય. ૧૨. સ્વભાવનો નિર્ણય કરવો એ જ પુરુષાર્થ છે. તીર્થકરે ઉપદેશ કર્યો કે “અમોએ
જે દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયના નિયમથી આત્માનું જ્ઞાન કર્યું, તેનો નિર્ણય તમે કરો તો આત્મજ્ઞાન થશે.' જ્ઞાન સ્વભાવ સિવાય આત્માનું બીજું કાંઈ કાર્ય નથીએમ નિર્ણય કરવો એ જ પુરુષાર્થ છે. ક્રમબદ્ધ બેઠું હોય તેને સ્વભાવની શ્રદ્ધા હોય અને વિભાવને વિભાવ જાણે પણ અજ્ઞાની વિભાવને સ્વભાવ માને છે. સ્વભાવને સમજતો નથી તેથી ઊંધો પુરુષાર્થ કરે છે, શુભથી મોક્ષ ઇચ્છે
છે. જે પુરુષાર્થપૂર્વક નિર્ણય કરે છે તે સર્વજ્ઞને માને છે. ૧૩. જ્ઞાનીને સ્વ-પર પ્રકાશક સ્વભાવ ખીલ્યો છે તેથી તે જાણે છે કે પોતાની
અવસ્થા ક્રમબદ્ધ છે અને મિથ્યા દષ્ટિની પણ પર્યાય ક્રમબદ્ધ છે. દ્રવ્યલિંગીએ