Page Text
________________
૧૪૬
- સર્વદુ:ખોનું મૂળ કારણ મિશ્રા દર્શન, અજ્ઞાન અને અસંયમ છે. દર્શન મોહના ઉદયથી થયેલા અતત્ત્વશ્રદ્ધાન-મિથ્યાદર્શન છે, તેનાથી વસ્તુ સ્વરૂપની યથાર્થ પ્રતીતિ ન થતાં અન્યથા પ્રતીતિ થાય છે. વળી એ મિથ્યા દર્શનના નિમિત્તથી ક્ષયોપશમરૂપ જ્ઞાન છે તે અજ્ઞાન બની રહ્યું છે, જેથી વસ્તુ સ્વરૂપનું યથાર્થ પ્રકારે જાણવું ન થતાં અન્યથા જ જાણવું થાય છે. ચારિત્ર મોહના ઉદયથી થયેલો કષાય ભાવ તેનું જ નામ અસંયમ છે, જે વડે જેનું વસ્તુનું સ્વરૂપ છે તેવું ન પ્રવર્તતા અન્યથા પ્રવર્તે છે. એ પ્રમાણે એ મિથ્યા દર્શનાદિક છે તે સર્વ દુ:ખોનું મૂળ કારણ છે. મિથ્યાત્વનું સ્વરૂપ : મિથ્યા દર્શનાદિકથી જીવને સ્વ-પરનો વિવેક થઈ શકતો નથી. પોતે એક આત્મા તથા અનંત પુદ્ગલ પરમાણમય શરીર-એના સંયોગરૂપ મનુષાદિક પર્યાય નીપજે છે, તે પર્યાયને જ પોતાનું સ્વરૂપ માને છે. આત્માના જ્ઞાન-દર્શનાદિસ્વભાવ છે તે વડે કિંચિત્ જાણવું-દેખવું થાય છે, કર્મ ઉપાધિથી થયેલા કોધાદિ ભાવરૂપ પરિણમન થાય છે, અને શરીરનું સ્પર્શ, રસ, ગંધ, વર્ણ સ્વભાવ છે તે પ્રગટ છે તથા સ્કૂલ-કૃષાદિક-સ્પર્ધાદિક-પલટવારૂપ અનેક અવસ્થાઓ થાય છે તે સર્વને પોતાનું સ્વરૂપ જાણે છે. જ્ઞાન-દર્શનની પ્રવૃત્તિ ઈન્દ્રિય અને મન દ્વારા થાય છે. તેથી આ જીવ એમ માને છે કે ત્વચા, જીભ, નાસિકા, નેત્ર, કાન અને મન એ બધાં મારા અંગ છે, એ વડે હું દેખું-જાણું છું, એવી માન્યતાથી ઈન્દ્રિયોમાં પ્રીતિ હોય છે. મોહજનિત વિષય અભિલાષા : મોહના આવેશથી તે ઇન્દ્રિયો દ્વારા વિષય ગ્રહણ કરવાની ઇચ્છા થાય છે, ત્યાં એ વિષયોનું ગ્રહણ થતાં એ ઇચ્છા મટવાથી નિરાકુલ થાય છે એટલે આનંદ માને છે. આ જીવ વિષયોને જાણે છે તેથી પોતાનું જ્ઞાન પ્રવર્તે છે તેનો સ્વાદ લઇ એમ માનવા લાગે કે “આ વિષયનો
સ્વાદ છે”, પણ વિષયમાં તો સ્વાદ છે જ નહિ. પોતે જ ઇચ્છા કરી હતી તેને પોતે જ જાણી પોતે જ આનંદ માન્યો, પરંતુ હું અનાદિ-અનંત જ્ઞાન સ્વરૂપ આત્મા છું' એવો નિ:કેવલ(પરથી કેવળ ભિન્ન) જ્ઞાનનો અનુભવ છે જ નહિ. પરંતુ મેં નૃત્ય દીઠું, રાગ સાંભળ્યો, ફૂલ સુંબું, પદાર્થ સ્પર્યો, સ્વાદ જાણ્યો તથા મેં શાસ્ત્ર જાણ્યા, મારે આ જાણવું જોઇએ” એ પ્રકારના શેય મિશ્રિત જ્ઞાનના અનુભવ વડે વિષયોની તેને પ્રધાનતા ભાસે છે. એ પ્રમાણે મોહના નિમિત્તથી આ જીવને વિષયોની ઇચ્છા હોય છે.
હવે ઇચ્છા ત્રિકાલવર્તી સર્વ વિયોને ગ્રહણ કરવાની છે કે, “હું સર્વને
| SR No. | 006038 |
| Book Title | Aatmdarshan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramniklal Savla |
| Publisher | Anandji Kalyanji Pedhi |
| Publication Year | |
| Total Pages | 218 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |