Dharm Sangrahani Part 02

SR No.: 006034
Original Sutra Author: N/A
Author: Ajitshekharsuri
Publisher: Adinath Jain Shwetambar Jain Mandir Trust
Publication Year: 1996
Total Pages: 392
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 16 MB

Page 345

+++++++++++++++++सबसिबिर
+
+
+
++
+
+
+
+
+
+
+
+
++++
एव, तांश्च भगवान् जानात्येव, तथोपदेशात् । न च स केवलकुत्सितनरकादिभावस्वरूपज्ञ एव, स्वर्गापवर्गादीनामपि तेन परिज्ञानात्, तथा जन्तुभ्य उपदेशनादिति । स्यादेतत, किमनेन वाग्जालेन ? निषेध एव नञोऽर्थः, ततश्च न सर्वं जानातीति. किमुक्तं भवति ?-न किंचित् जानातीति ॥१२७५॥
ગાથાર્થ:- ઉત્તરપક:- જો ભગવાનને કુત્સિતજ્ઞતરીકે સિદ્ધ કરતા હો, તો પણ કોઈ દોષ નથી, કેમકે આ જગતમાં નરકવગેરે ભાવો કુત્સિત જ છે, અને આ ભાવોને ભગવાન જાણે જ છે, કેમકે ભગવાન તેવો ઉપદેશ આપે છે. વળી, ભગવાન માત્ર નરકાદિ કુત્સિતભાવોના સ્વરૂપને જ જાણે છે, તેવું નથી, કેમકે ભગવાન સ્વર્ગ–મોક્ષઆદિને પણ જાણે છે, કેમકે જીવોને તેવો ઉપદેશ આપે છે.
પૂર્વપક્ષ:- આ બધા વચનાઈબરથી સર્ષે નકારનો અર્થ નિષેધ જ છે. તેથી જે બધું ન જાણે તે અસર્વજ્ઞ' અર્થાત જે કશું ન જાણે તે અસર્વજ્ઞ' એવો અર્થ છે. ૧૨૭પા एतदे. दूषयितुमाशङ्कमान आह - આ જ વાતને દૂષિત કરવા આશંકા કરતાં કહે છે.
अह तु अकिंचिण्णु च्चिय एवं पुरिसादओ कहं तम्मि ? ।
परिगप्पियपडिसेहे अब्भुवगमबाहणं णियमा ॥१२७६॥ (अथ तु अकिंचिज्ञ एवैवं पुरुषादयः कथं तस्मिन् ?। परिकल्पितप्रतिषेधे अभ्युपगमबाधनं नियमात् ॥) (अथेति पक्षान्तरे तुः नञः कुत्सापेक्षया दोषाभावद्योतनेऽकिञ्चिज्ज्ञ इति-सर्वमेव न वेत्तीति असर्वज्ञः), अत्राचार्य आह - 'एवमित्यादि' यदि असर्वज्ञ इति मन्यते तत एवं सति 'पुरिसादओ त्ति' भावप्रधानत्वान्निर्देशस्य पुरुषत्वादयः कथं तस्मिन् विवक्षिते धर्मिणि स्युः? यो हि न किमपि जानाति स सर्वथा पाषाणकल्पः सन् पुरुषो वक्ता वा कथं भवेत् ? अथ य एव परैः परिकल्पितः पुरुषः सर्वज्ञस्तस्यैव सर्वज्ञत्वप्रतिषेधः क्रियत इत्येतदाशङ्क्याह-'परीत्यादि' परिकल्पितप्रतिषेधे क्रियमाणे नियमाद्-अवश्यंतया तवाभ्युपगमबाधनं प्राप्नोति, नहि परिकल्पितवस्तुविषयास्तव मतेन शब्दाः किंतु यथावस्थितवस्तुविषयाः, परिकल्पितश्चेत्सर्वज्ञस्ततः कथं तत्र सर्वज्ञशब्दप्रवृत्तिः? एवमपि चेदिष्टिस्तर्हि स्वाभ्युपगमविरोध इति ॥१२७६ ।।
ગાથાર્થ:- (અથ'પદ પક્ષાન્તરસૂચક છે. નકારનો કુત્સાઅપેક્ષામાં દોષાભાવ બતાવવાથી અસર્વજ્ઞનો અર્થ અકિંચિતજ્ઞधु नख नार... वो ६२वो)
ઉત્તરપક્ષ:- જો અસર્વજ્ઞનો આ અર્થ ઈષ્ટ હોય, તો પુરુષ–(ભાવનિર્દેશ હોવાથી) પુરુષત્વવગેરે ધર્મો તે ધર્મીમાં (અસર્વજ્ઞમાં) કેવી રીતે હોય? જે કશું જ જાણતો ન હોય, તે તો પાષાણતુલ્ય છે. તે પુરુષ કે વક્તા કેવી રીતે બની શકે? અર્થાત પુરુષ કે વક્તા પાષાણતલ્ય અસર્વજ્ઞ ન હોઈ શકે.
શંકા:- અહીં બીજાઓએ જેવા પુરુષને સર્વજ્ઞ તરીકે પ્યો છે. તેવા પુરુષગત સર્વજ્ઞતાનો અભાવ અહીં “અસર્વજ્ઞ ५६थी 52 छे.
સમાધાન:- પરિકલ્પિતને આશ્રયી પ્રતિષેધ કરતા પૂર્વપક્ષકારને અવશ્યતયા અભ્યપગમબાંધ છે. કેમકે મીમાંસકમતે શબ્દો પરિકલ્પિતવસ્તુવિષયક નથી હોતા, પરંતુ યથાવસ્થિતવસ્તુવિષયક જ હોય છે. તેથી જો સર્વજ્ઞ માત્ર પરિકલ્પિત જ હોય તો તે અંગે “સર્વજ્ઞ શબ્દ ઉપયુક્ત ન થઈ શકે. છતાં જો સર્વજ્ઞપદ ઇષ્ટ હોય, તો અભ્યપગમેબાધ છે જ. ૧૨૭૬ા पुनरप्यत्र परस्याभिप्रायमाह - ફરીથી અહીં પૂર્વપક્ષકારનો અભિપ્રાય વ્યક્ત કરે છે –
अह उ अभावो त्ति तओ तस्सेव पगासगो अयं सद्दो ।
एयं पि माणविरहा असंगतं चेव णातव्वं ॥१२७७॥ (अथ तु अभाव इति सकस्तस्यैव प्रकाशकोऽयं शब्दः । एतदपि मानविरहादसंगतमेव ज्ञातव्यम् ॥ अथ 'तओ त्ति' सकः सर्वज्ञोऽभाव एव तुरवधारणे भिन्नक्रमश्च, खरविषाणकल्प एव, तस्य चाभावरूपस्य सर्वज्ञस्य प्रकाशकोऽयमसर्वज्ञशब्दोऽस्य एवंविधार्थवाचकत्वेनैव प्रसिद्धत्वादतो न कश्चिद्दोष इति । एतदपि न समीचीनं, तथा सति पुरुषत्वादिहेतूनामनुपपत्तेरेतच्च दूषणमुक्तत्वादुपेक्ष्याचार्योऽत्र दूषणान्तरमाह - 'एयं पीत्यादि' एतदपि-अनन्तरोदितं
++++++++++++++++
valu-
12-298+++++++++++++++