Dharm Sangrahani Part 02

SR No.: 006034
Original Sutra Author: N/A
Author: Ajitshekharsuri
Publisher: Adinath Jain Shwetambar Jain Mandir Trust
Publication Year: 1996
Total Pages: 392
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 16 MB

Page 241

આ જ ક
ક ક ક ક ક ક ક જ છે જે જ જે જ ચારિષ્કાર જ જ જજ જ છે કે જે જે જ જ એ જ છે કે
'आरम्भनिष्ठितम्' आरम्भेण निष्ठां नीतं पिण्डादिकं भुञ्जानानां भिक्षुत्वमयुक्तम् । कुत इत्याह-तत्र आरम्भेऽनुमतेःअनुमतिसद्भावात् । सापि कथमवसीयते इति चेत्, उच्यते-कथमन्यथा आरम्भनिष्ठिते पिण्डादौ भोजनार्थं प्रवृत्तिरुपपद्येत ? प्रवृत्तेरन्यथानुपपत्त्या साऽनुमतिरवसीयते । ननु भवन्मतेनापि यतेरारम्भानुमतिलक्षणो दोषोऽपरिहार्य एव, तथाहि-यत्र स लभते तत्र परितोषमुपयाति, ततो लाभविषयपरितोषसंभवेन नियमतस्तस्यारम्भानुमतिप्रसङ्गः, यदाह- "कथमेषणीयमपि भिक्षुरदन् हिंसां न सोऽनुमन्येत । परितुष्यति यल्लब्ध्वा ग्रहणं नास्त्यसति तोषे ॥१॥” इति ॥ तदेतदयुक्तम्, लाभालाभयोस्तस्य परितोषवैक्लव्याभावात्, अन्यथा सम्यग्यतित्वानुपपत्तेः, तदाह- "नालाभे वैक्लव्यं न च लाभे विस्मयः कार्य इति" । भवतु वा परितोषस्तथापि नासावारम्भानुमतये, किंतु धानुष्ठानवृद्धये, 'यथाऽनेन लब्धेन सुखं मे धनिष्ठानमत्सप्र्पतीति,' ततो न कश्चिद्दोषः, उक्तं च - "इत्येष विप्रलापो न स तुष्यति येन जीवघाताय । सुखमुत्सर्पति मेऽयं धर्मोऽनेनेति तुष्यति तु ॥१॥ ननु देहेन (सामर्थ्य) समर्थेनानेन सुखं तपोऽधितिष्ठामि । इति तुष्यतोऽस्ति न यतेर्मातापितमैथुनानुमतिः ॥२॥" इति ॥ एष इति अनन्तरोक्त आरम्भा(आत्मारंभा. इति पाठान्तरम्) नुमतिप्रसङ्गापादनस्पः, न च वाच्यमेवं भिक्षुकाणामपि आरम्भनिष्ठितं भुञ्जानानां परितोषो धर्मार्थं भविष्यति ततो नारम्भानुमतिप्रसङ्ग इति, यतस्तदर्थमेव स आरम्भस्तत आत्मार्थमारम्भनिष्ठितं पिण्डादिकं भुञ्जानाः कथमेते दयालुतामश्नुवीरन् ? आह च - "औद्देशिकादिभोज्यपि तथैव ननु तुष्यतीत्यपि न युक्तम् । आत्मार्थं हि हतानां न यतिर्दयते स जीवानाम् ॥१॥ हत्वात्मार्थं सत्त्वं समक्षमुपहृतमुदीक्ष्य तन्मांसम् । न हि गृह्णाति दयालु-गृह्णन्ननु निर्दयो भवति ॥२॥” इति ॥ यतयस्त्वात्मार्थमारम्भनिष्ठितं पिण्डादिकं न भुञ्जते ततो न तेषामारम्भानुमतिप्रसङ्गः, किंतु भिक्षूणामेव, तथा च कुतस्तेषां भिक्षुत्वम् ? ॥९९९॥
ગાથાર્થ:- અગ્નિઆદિના આરંભથી તૈયાર કરેલા પિચ્છાદિનું ભોજન કરનાર ભિક્ષઓમાં ભિક્ષપણું અયોગ્ય છે. કેમકે તેમાં આરંભની અનુમતિ સંભવે છે.
શંકા:- આરંભની અનુમતિનો સંભવ કેવી રીતે જાણી શકાય?
સમાધાન:- જો આરંભની અનુમતિ ન હોય, તો આરંભથી બનેલા પિચ્છાદિના ભોજનની પ્રવૃત્તિ થાય નહીં. આમ આ પ્રવૃત્તિ અન્યથાઅનુપન્ન બનવાદ્વારા આ અનુમતિનું જ્ઞાન કરાવે છે.
પૂર્વપક્ષ:- તમારા મતે પણ સાધુને આરંભની અનુમતિરૂ૫ ઘેષ અપરિહાર્ય જ છે. તે આ પ્રમાણે- જયાં તે (સાધુ) પિડાદિ પ્રાપ્ત કરે છે. ત્યાં તે સંતોષ પામે છે. આમ લાભના વિષયમાં પરિતોષ સંભવતો હોવાથી અવશ્યમેવ તેને (=સાધુને) આરંભની અનુમતિનો પ્રસંગ છે. કશું જ છે કે- “ષણીયનું પણ ભોજન કરતો તે ભિક્ષ કેવી રીતે હિંસાની અનુમોદના નથી કરતો? (અર્થાત કરે જ છે.) કેમકે એ ભોજન મેળવીને તે પરિતોષ પામે છે, અને જો સંતોષ ન હોય, તો ગ્રહણ ન કરે લા'... આમ તમે પણ કાચના જ ઘરમાં છો, તેથી આરંભાનુમતિનો પથરો બીજાના ઘર૫ર ફેંકવા જેવો નથી. '
ઉત્તરપક:- આ વાત બરાબર નથી. કેમકે સાધુને લાભમાં હર્ષ કે અલાભમાં વિકલતા-શોક થતા નથી. જો હર્ષ-શોક થતા હોય તો સાધુમાં સમગ્સાધુતા જ ન સંભવે. તેથી કહ્યું જ છે કે “અલાભમાં વિકલતા કે લાભમાં વિસ્મય કરવો નહીં* અથવા પરિતોષ ભલે થાય, તો પણ એ પરિતોષ આરંભની અનુમતિમાટે બનતો નથી, પરંતુ ધર્મના અનુષ્ઠાનની વૃદ્ધિ માટે હોય છે. જેમકે “પ્રાપ્ત થયેલા આનાથી પિડાદિથી) મારા ધર્માનુષ્ઠાનો સુખેથી વૃદ્ધિ પામશે તેથી એ પરતોષમાં પણ કોઈ દોષ નથી. કહ્યું જ છે કે “આ ઉપર-પૂર્વપલોક્ત એષણીયનું પણ ભોજન.. ઈત્યાદિસૂચિત આરંભાનુમતિરૂપ પ્રસંગનું આપાદાન) માત્ર વિપ્રલાપરૂપ છે. કેમકે તે (જ્ઞાધ) જીવના ઘાતથી ખુશ થતો નથી, પરંતુ “આનાથી (એષણીય પિડાદિલાભથી) મારો આ ધર્મ સુખેથી વૃદ્ધિ પામશે એવી ભાવનાથી ખુશ થાય છે.' (અહીં સાક્ષરૂપે બીજી તુષ્ટિનું ઉદાહરણ આપે છે.) “મારા આ સમર્થ શરીરથી હું સુખોથી તપોનુષ્ઠાન આરાધું છું' એમ ખુશ થતા સાધુને કંઈ મા-બાપે સેવેલા મૈથુનની અનુમતિનો દોષ લાગતો નથી." નારા...
પૂર્વપક્ષ:- ભિક્ષકોને પણ આરંભનિષ્ઠિતનું ભોજન કરતી વખતે જે પરિતોષ થાય છે, તે ધર્માર્થ જ છે, તેથી તેમને પણ આરંભાનુમતિનો પ્રસંગ નથી.
ઉત્તરપક્ષ:- ભિક્ષકો માટે જ તે આરંભ કરાય છે. આમ પોતાને માટે જ આરંભથી કરાયેલા પિચ્છાદિના ભોજન કરનાર આ ભિક્ષકો) કેવી રીતે દયાલવાની પદવી પામી શકે? અર્થાત ન જ પામે. કહ્યું જ છે કે “ઔદેશિક ભિક્ષઓને ઉદ્દેશીને બનાવેલા)નું ભોજન કરનાર પણ તેવી જ રીતે (ધર્માર્થ જ) તોષ પામે છે. આ વાત પણ બરાબર નથી. કેમકે પોતાના માટે
જે જ જ
જ જ એ જ કે ધર્મસંગ્રહણિ-ભાગ ૨ - 194 * * * * * * * * * * * * * *