Page Text
________________
++++++++++++++++++uarशिल++++++++++++++++++
अथ, तुः पूरणे, विज्ञानमनाकारमेव न साकारं तथापि कुतश्चित् प्रतिनियतस्वभावविशेषात्तेषां ज्ञानान्तराणां ग्राहकमिति मन्येथाः? अत्राह-अत्थस्स वीत्यादि' अर्थस्यापि ग्राह्यभावमापन्नस्य एवमेव-ज्ञानान्तरस्येव विषये विवक्षितज्ञानस्य ग्राहकभावे सति को दोषो? नैव कश्चनेति भावः, अभिहितयुक्तेरत्रापि समानत्वात् ॥६८६॥
यार्थ:- (भूगमा 'तु' ५६ पूरार्थ छ.) बानी :- मा विज्ञान सा नथी, ५ अनार छ. छत पर કોક પ્રતિનિયત સ્વભાવવિશેષથી એ વિજ્ઞાન જ્ઞાનાન્સરોનું ગ્રાહક છે.
ઉત્તરપક્ષ:- તમારી આ માન્યતા પણ બરાબર નથી. કારણ કે અર્થઅંગે પણ આ વાત લાગુ પડશે. જ્ઞાનાન્સરની જેમ ગ્રાહ્યભાવને પામેલા અર્થને અંગે પણ એ વિવક્ષિતજ્ઞાન ગ્રાહકભાવ પામે તેમાં શો દોષ બતાવશો? અર્થાત કોઇ દોષ બતાવી શકશો નહીં. કારણ કે તમે કહેલી યુક્તિ તો અર્થગ્રાહકભાવમાં પણ સમાન છે. ૬૮૬ાા तृतीयं पक्षमधिकृत्याह - वेग स्पिने देशी छ.
सागारअणागारं तु विरोहा कह णु जुज्जती नाणं ? ।
भावेवि तदंतरगहणमो फुडं अत्थतुल्लं तु ॥६८७॥ (साकारानाकारं तु विरोधात्कथं नु युज्यते ज्ञानम् ? । भावेऽपि तदंतरग्रहणं स्फुटं अर्थतुल्यं तु ) साकारानाकारं तु ज्ञानं कथं नु युज्यते? नैव कथंचनेति भावः । कुत इत्याह-विरोधात्-विरोधदोषात् । तथाहि, यदि साकारं कथमनाकारम् ? अथानाकारं कथं साकारमिति ? अस्तु वा यथाकथंचनापि तत्साकारानाकारं तथापि यत् तस्य तदन्तरग्रहणं 'मो' निपातः पूरणे, तत् स्फुटमर्थतुल्यमेव-अर्थग्रहणतुल्यमेव । तुरेवकारार्थः । अर्थस्याप्येवं ग्रहणमनिवार्यमिति भावः । उभयोरपि-ज्ञानान्तरार्थयोस्तत्त्वतस्तुल्ययोगक्षेमत्वात् ॥६८७॥
ગાથાર્થ:- તથા જ્ઞાન સાકાર-અનાકાર ઉભયરૂછ્યું હોય, એ વાત તો કેવી રીતે યોગ્ય ઠરે? અર્થાત જરા પણ ન કરે. કારણકે વિરોધદોષ છે. તથાતિ - જો વિજ્ઞાન સાકાર છે? તો અનાકાર કેવી રીતે હોય? અને જો અનાકાર છે? તો સાકાર શી રીતે શ્રેય? અથવા તો માની લો કે કોઇપણ હિસાબે જ્ઞાન સાકાર-અનાકારઉભયરૂપે છે. તો પણ તે ( જ્ઞાન) જ્ઞાનાન્સરનું જે ગ્રહણ કરે છે, તે અર્થગ્રહણતુલ્ય જ છે. (“મો નિપાત પૂરણાર્થક છે. તથા “તુ જકારઅર્થક છે.) તેથી આમ તો અર્થનું પણ ગ્રહણ અનિવાર્ય ઠરશે. એવો ભાવ છે. કારણ કે જ્ઞાનાન્સર અને અર્થ આ બન્નેઅંગે આક્ષેપ અને પરિહારસંબંધી યુક્તિઓ સમાન છે. તાત્પર્ય:- જો જ્ઞાન જ્ઞાનાન્સરનું ગ્રહણ કરવા સમર્થ છે. તો અર્થને ગ્રહણ કરવા સમર્થ કેમ ન બને? ૬૮૭ા तुरीयं पक्षं दूषयन्नाह - હવે ચોથા પક્ષને દૂષિત કરતાં કહે છે
अणुभयरूवमभावो तब्भावे सव्वसुन्नतावत्ती ।
सा अणुहवसिद्धेणं विरुज्झती निययनाणेणं ॥६८८॥
(अनुभयरूपमभावस्तद्भावे सर्वशून्यतापत्तिः । साऽनुभवसिद्धेन विरुध्यते निजकज्ञानेन ॥ अनुभयरूपं-न साकारं नाप्यनाकारमिति यदि विज्ञानमभ्युपगम्यते ततः खरविषाणस्येव तस्याभावः प्राप्नोति। किं हि तत्सद्भवेद्यन्न साकारं नाप्यनाकारमिति ? ततः किमित्याह - 'तद्भावे इत्यादि' तद्भावे-ज्ञानाभावभावे सर्वशून्यतापत्तिः प्राप्नोति, ज्ञानार्थव्यतिरेकेण वस्त्वन्तरस्याभावात् । भवत्वेवं का नो हानिरितिचेत् ? अत आह- 'सा अणुहवेत्यादि' सा-सर्वशून्यतापत्तिरनुभवसिद्धेन स्वसंवेदनप्रमाणसिद्धेन निजकज्ञानेन विरुध्यते, यदि हि सर्वशून्यता स्यात्ततः कथमिदमात्मीयमपि ज्ञानमनभयेतेति? अपि च, इयमपि सर्वशून्यता प्रमाणतो वा व्यवस्थाप्येत अप्रमाणतो वा? किंचातः? यदि प्रमाणतस्ततः सर्वशून्यताया अभावः, प्रमाणस्य विद्यमानत्वात् ॥६८८॥
ગાથાર્થ:-હવે જો વિજ્ઞાન સાકાર પણ નથી અને નિરાકાર પણ નથી એવો અનુભયપક્ષ સ્વીકારશો, તો વિજ્ઞાનનો ગધેડાના શિંગડાની જેમ અભાવ પ્રાપ્ત થશે. એવી કઈ વસ્તુ સત છે કે જે સાકાર પણ ન હોય અને નિરાકાર પણ ન હૈય, અર્થાત એવી કોઈ વસ્તુ નથી. અને જે જ્ઞાનનો અભાવ હોય, તો સર્વશૂન્યતાની આપત્તિ છે. કેમકે અર્થભાવનો
+ + + + + + + + + + + + + + + +
Ge-मा२ - 66 + + + + + + + + + + + + + + +
| SR No. | 006034 |
| Book Title | Dharm Sangrahani Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ajitshekharsuri |
| Publisher | Adinath Jain Shwetambar Jain Mandir Trust |
| Publication Year | 1996 |
| Total Pages | 392 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 16 MB |