Page Text
________________
यियासया तत्प्राप्त्यर्थमुपयुक्तः सन् मैत्र्यादिषु प्रयासमादधाति । य एव च मैत्र्यादिषु प्रयासमाहितवान् स एवाभ्यासविशेषात् गुणप्रकर्ष-रागादिप्रहाणलक्षणं प्राप्नोति, मैत्र्यादिष्वित्यत्रादिशब्दात् करुणामुदितोपेक्षापरिग्रहः । तत्र प्रत्युपकारनिरपेक्षा प्रीतिमैत्री, दुःखात् दुःखहेतोर्वा या समुद्धरणकामना सा करुणा, अभिलषितहितवस्तुप्राप्त्या तुष्टिर्मुदिता प्रमोदाऽपरपर्याया, अशक्योपकारविशेषाधाने पुरुषे उपकाराधानं प्रत्युपेक्षणमुपेक्षा । एताश्च सत्त्वादिविषयतयाऽभ्यस्यमाना रागादिप्रहाणहेतवो भवन्तीति तद्विषयाः कर्तुमध्यवसेयाः, तदुक्तम्-"मैत्रीप्रमोदकारुण्यमाध्यस्थ्यपरिचिन्तनं सत्त्वगुणाधिकक्लिश्यमानाप्रज्ञाप्यगोचर'मित्यादि । तत एवमादिकः, आदिशब्दात् प्रत्यभिज्ञादृष्टविषयकौतुकतदसंप्राप्त्युद्वेगतदर्थप्रवृत्तितत्प्राप्त्यादिरूपश्च व्यवहारो लोकसिद्धः सकललोकप्रसिद्धो ननु कथं तत्र क्षणिकपक्षे स्यात्?, नैव कथंचिदपीत्यर्थः ॥२३०-२३१॥ यस्मात् क्षणिकत्वे सतीदं प्राप्नोति
अन्नो वेदेइ सुहं अण्णो दुक्खं पवत्तए अण्णो । __पावेति वेदती सुमरती य पत्तेयमन्नो तु ॥ २३२ ॥ .
(अन्यो वेदयते सुखमन्यो दुःखं प्रवर्ततेऽन्यः । प्राप्नोति वेदयते स्मरति च प्रत्येकमन्यस्तु) . अन्यो वेदयते सुखम् अन्यश्च दुःखम्। प्रवर्तते चान्यः प्राप्नोति चान्य एव। वेदयते चान्यः स्मरति चान्यः। कथमन्यत्वमित्याह-प्रत्येकम् एकमेकं वेदनादि (प्रति) प्रत्येकम्, इदं च प्रत्येकमन्यत्वप्रसञ्जनमेकसन्तानापेक्षया द्रष्टव्यम्, भिन्नसन्तानविषयस्येत्थमन्यत्वव्यवहारस्य विवादानास्पदत्वात् ॥२३२॥
अन्नो करेइ कम्मं फलमन्नो भुंजती तु मोक्खत्थं । कुणइ पयासं अन्नो पावेति य तंपि अण्णोतु ॥ २३३ ॥ (अन्यः करोति कर्म फलमन्यो भुङ्कते तु मोक्षार्थम् । करोति प्रयासमन्यः प्राप्नोति च तमन्यस्तु) अन्यः करोति कर्म-शुभाशुभम्, अन्यश्च तत्फलं-स्वर्गसुकुलप्रत्यायात्यादि भुङक्ते। मोक्षार्थ च प्रयासमन्य एव विदधाति, प्राप्नोति चान्य एव तं मोक्षम् । तुरवधारणे ॥२३३॥ कस्मादेवमिदमेकान्तक्षणिकपक्षे इति चेदत आह--
अच्चंतभेदतो इय सव्वोऽवि ण संगतो ततो सम्म ।
मोत्तूण दिद्विरागं आलोएज्जा बहो 1एतं ॥ २३४ ॥ __ (अत्यन्तभेदात इति सर्वोऽपि न संगतस्ततः सम्यक् । मुक्त्वा दृष्टिरागं आलोचयेद् बुध एतम्) 'अत्यन्तभेदात्' अन्यथा अन्वयापत्त्या सर्वथा क्षणिकत्वाभावप्रसङ्गात् । उपसंहारमाह-'इय इत्यादि' इतिएवमुपदर्शितप्रकारेण सर्वोऽपि पूर्वोक्तो व्यवहार एकाधिकरणसुखदुःखानुभवादिलक्षणो न संगतः क्षणिकपक्षे । तस्मात् दृष्टिरागं मुक्त्वा 'बुधः' पण्डितः सम्यगेवमालोचयेत् 'एतं' क्षणिकपक्षं, किमयमसंगतो नवेति?, सकलव्यवहारविलोपप्रसङ्गादतीवासंगत एवेतिभावः॥२३४॥ पराभिप्रायमाशङ्कते--
- - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ઝંખનાથી મોક્ષપદની પ્રાપ્તિઅંગે જ્ઞાનાદિત્રણમાં ઉપયુક્ત બને છે. અને મૈત્રી વગેરે ભાવનાઓમાં પ્રયત્ન આદરે છે. તથા, મૈત્રી વગેરે ભાવોમાં પ્રયત્ન કરનાર જ અભ્યાસના બળપર રાગવગેરેની હાનિરૂપ ગુણપ્રર્ષ પ્રાપ્ત કરે છે. મૈત્રીઆદિમાં આદિપદથી કરુણા, પ્રમોદ અને માધ્યચ્ય ભાવનાઓનો સમાવેશ થાય છે. અહીં ઉપકારનો બદલાની અપેક્ષા વિનાની પ્રીતિ નિરપેક્ષભાવનો પ્રેમ મૈત્રી છે. દુ:ખમાંથી કે દુઃખના કારણ(=પાપ અનુચિત પ્રવૃત્તિ વગેરે)માંથી ઉદ્ધાર કરવાની કામના કરણા છે. ઈક્તિ હિતકરનારી વસ્તુની પ્રાપ્તિથી પ્રગટેલો સંતોષ મુદિતા છે. બીજું નામ પ્રમોદ પણ છે. જે વ્યક્તિ પર ઉપકાર કરવો અશક્ય હોય, તે વ્યક્તિ પર ઉપકાર કરવાની બાબતમાં ઉપેક્ષા કરવી એ ઉપેક્ષા છે, તેનું બીજું નામ માધ્યચ્યું છે. જીવવગેરે અંગે અભ્યાસ કરાતી આ ભવાનાઓ રાગાદિની હાનિમાં કારણ બને છે. તેથી જીવવગેરે વિષયક ભાવનાઓ ભાવવાયોગ્ય છે. તું જ છે કે “સર્વ જીવો, ગુણાધિક જીવો, પીડાતા જીવો, અને અપ્રજ્ઞાપ્ય(=સમજાવી ન શકાય તેવા) જીવોને ઉદ્દેશી ક્રમશ: મૈત્રી, પ્રમોદ કારણ્ય અને માધ્યશ્મભાવનું ચિંતવન કરવું” આ પ્રમાણે ભાવનાના પ્રર્ષથી ગુણપ્રર્શ્વ પ્રાપ્ત થાય છે. ઈત્યાદિ લોકસિદ્ધ વ્યવહાર છે. અહી “આદિથી પ્રત્યભિજ્ઞા, અષ્ટવષયઅંગે કૌતુક જોવા/જાણવાની ઉઠા), તેની અપ્રાપ્તિમાં વેગ તથા પ્રાપ્તિ માટે પ્રયત્ન અને અંતે પ્રાપ્તિવગેરરૂપ સજ્વલોકમાં પ્રસિદ્ધ વ્યવહારોનો સમાવેશ થાય છે. આ બધા વ્યવહારો એક જ વ્યક્તિને આશ્રયી લાંબાકાળની પ્રક્યિા સૂચવે છે. તેથી આ બધો વ્યવહાર ક્ષણિકપણે શી રીતે સુસંગત બને? જીવવગેરે તત્ત્વોને માત્ર ક્ષણજીવી માનવામાં આ બધો વ્યવહાર જરા પણ સુસંગત બની શકે નહિ. ર૭/૨ના
કેમકે જીવવગેરે જો ક્ષણિક હોય, તો આવા પ્રકારની પરિસ્થિતિ થાય.
ગાથાર્થ :- અન્ય ક્ષણ સુખનું વેદન(અનુભવ) કરે અન્ય ક્ષણ દુ:ખનું તેજ પ્રમાણે અન્ય વ્યક્તિ પ્રવૃત્ત થાય, અને અન્ય વ્યક્તિ પ્રાપ્ત કરે. તથૈવ અન્ય જીવ અનુભવ કરે, અને અન્ય જીવ સ્મરણ કરે. આમ સુખવેદનાદિ પ્રત્યેકસંબંધી અન્યત્વની આપત્તિ આવે છે. અહીં એટલો ખ્યાલ રાખવો કે એકસંતાન(એક્ષણપ્રવાહને અપેક્ષીને જ આ સુખઆદિ પ્રત્યેકસંબંધી અન્યપણું વિવાદાસ્પદ છે. ભિન્નસંતાનને અપેક્ષીને તો આવો અન્યપણાનો વ્યવહાર સર્વમાન્ય જ છે. મારા
ગાથાર્થ :- શુભાશુભ કર્મ બાંધે અન્ય, અને તે કર્મોના સ્વર્ગ, સકુળમાં જન્મવગેમ ફળને ભોગવે કોઈ અન્ય જ. તથા મોક્ષઅંગે પ્રયાસ કરે છેક વ્યક્તિ અને મોક્ષ પામે કોઈ બીજી જ વ્યક્તિ. (‘તુ'પદ “જ'કાર અર્થક છે.) ર૩૩
1. एवमिति पाठान्तरम् ।
ધર્મસંગ્રહણિ ભાગ-૧ ૧૬૩
| SR No. | 006033 |
| Book Title | Dharm Sangrahani Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ajitshekharsuri |
| Publisher | Divyadarshan Trust |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 292 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 14 MB |