________________
૩૫૮
શતકનામા પંચમ કર્મગ્રન્થ-વિશેષાર્થ સહિત
એ પ્રમાણે ૧ શ્રેણિમાં જેટલા આકાશપ્રદેશ તેટલી શ્રેણિઓનું ૧ પ્રતર અને તેટલા જ પ્રતર વડે ૧ ઘનીકૃત સમરસ લેકાકાશ હોય છે. તે કારણથી શ્રેણિના પ્રદેશને વર્ગ કરવાથી પ્રતર થાય અને પુનઃ તે વર્ગને શ્રેણિએ ગુણવાથી ઘન થાય છે. ઉદાહરણ તરીકે-છ પ્રદેશ દીર્ઘ ૧ શ્રેણિ હોય તે પ્રતર (૭૪૭= ) ૪૯ પ્રદેશનું સમરસ જ હોય છે, અને (૪૯૪૭=) ૩૪૩ પ્રદેશને ઘનલેક થાય. અથવા ૭ પ્રદેશ દીર્ધ ૧ શ્રેણિ એવી ૭ શ્રેણિઓ સાથે સાથે ગોઠવીએ તે કૂતર થાય, અને તેટલાં જ ૭ પ્રતો ઉપરા-ઉપરી ગઠવીએ તે ઘન થાય—
શ્રેણિને આકાર પ્રતરને આકાર
૦
૦
૦
૦
તીરછ શ્રેણિ
૦
૦
૦
૦
૦
૦
૦
ઊર્ધ્વધઃ શ્રેણિ
એ પ્રમાણે શ્રેણિ-પ્રતા તથા ઘનલેકનું વ્યાવહારિક સ્વરૂપ અતિસંક્ષેપથી કહ્યું છે, પરંતુ તેનું સવિસ્તર ખંડગણિત તથા નૈશ્ચયિક માપથી ઘન બનાવવાની રીતિ વગેરે અનેક બાબતે આ પ્રસંગમાં જે સમજવા યોગ્ય છે તે ગ્રન્થાન્તરથી જાણવી.
| | રૂતિ કરાવંધઃ સમાતઃ |
