________________
૩૪૮
શતકનામા પંચમ કર્મગ્રન્થ-વિશેષાર્થ સહિત યોગથી પ્રકૃતિબંધ અને પ્રદેશબંધ
અહીં સુધીમાં પ્રદેશબંધનું સ્વરૂપ સમાપ્ત થયું, પરંતુ તે પ્રદેશબંધ કયાં કારણથી? અને પ્રસંગથી પ્રકૃતિબંધ, સ્થિતિબંધ તથા રસબંધ એ ત્રણ પણ કયા હેતુથી થાય છે? તે હેતુ કહેવાના પ્રસંગમાં કહેવાય છે, કે-ગથી પ્રકૃતિબંધ અને પ્રદેશબંધ બે થાય છે. ત્યાં કર્મબંધના હેતુ મિથ્યાત્વઅવિરતિ-કષાય અને યોગ એ ચાર કર્યો છે, તે પણ મિથ્યાત્વાદિ ત્રણના અભાવે (એટલે ૧ યુગમાત્રના સદુભાવે પણ) ૧૧-૧૨-૧૩ ગુણસ્થાનમાં શાતાદનીયરૂપ ૧ પ્રકૃતિ (શાતારૂપ સ્વભાવવાળું કર્મ) અને તેને કર્મપ્રદેશો અવશ્ય બંધાય છે, અને જ્યાં વેગ નથી એવા ૧૪મા અાગી ગુણસ્થાનમાં પ્રકૃતિ (સ્વભાવ) તથા પ્રદેશબંધ નથી, માટે એ બેના બંધમાં ચા અવશ્ય મુખ્ય હેતુ છે, તથા મિથ્યાત્વાદિ ગુણસ્થાને પણ કર્મના સ્વભાવરૂપ પ્રકૃતિબંધ તથા હીનાધિક પ્રદેશબંધ તે મુખ્યત્વે વેગથી જ છે, પરંતુ મિથ્યાત્વાદિ ત્રણ હેતુથી નહિ. એ ૩ હેતુઓ એ બે પ્રકારના કર્મબંધના સ્થિતિરસાદિમાં હેતુરૂપ છે, તેમ જ અલ્પગ હોય તે અલ્પપ્રદેશ (કર્મસ્કંધ) ગ્રહણ, અને અધિકગ હોય તે અધિક કર્મપ્રદેશનું ગ્રહણ થાય છે તે કારણથી પણ પ્રદેશબંધમાં વેગ મુખ્ય હેતુ છે.
કષાયથી સ્થિતિબંધ અને રસબંધ વષય એટલે ક્રોધ, મન, માયા અને લેભરૂપ મેહદયથી સહચરિત જીવને અધ્યવસાય, અને તે કાષાયિક અધ્યવસાયની મંદતા–તીવ્રતાથી જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મોની સ્થિતિ પણ હનાધિક બંધાય છે, તે આ પ્રમાણે—કષાય મંદ-અ૫ હેય
