________________
अनन्तलब्धिपात्राय श्रीमते गौतमगणधराय नमोनमः ।
ઉ પ
દ્ ઘા ત
અખિલ વિશ્વમાં આત્મા અને પુદ્ગલ એ બે દ્રવ્યે જ સર્વત્ર દષ્ટિગોચર થાય છે. યદ્યપિ ધમસ્તિકાય, અધમસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય કાળાદિ દ્રવ્યનું અસ્તિત્વ આસ્તિકોને માન્ય છે, તે પણ વિશિષ્ટ (આત્મ-પ્રત્યક્ષ અવધિ પ્રમુખ) જ્ઞાન સિવાય સામાન્ય છે ને તે દ્રવ્ય દષ્ટિવિષયક થતાં નથી. દષ્ટિગોચર થતાં તે ઉભય દ્રવ્ય સત્તાત્વ, દ્રવ્યત્વ ગુણપર્યાયવલ્વાદિ ધર્મોની અપેક્ષાએ યદ્યપિ સમાન છે, તે પણ આત્મા અનન્તજ્ઞાનમય, અનન્તદનમય, અનન્તચારિત્રમય અને અનન્તવીર્ય લબ્ધિસંપન્ન છે, જ્યારે પુદ્ગલ એ અનન્તજ્ઞાનદર્શનાદિ ગુણોથી રહિત છે, અર્થાત્ આત્મદ્રવ્ય, ચૈતન્ય ગુણસંપન્ન છે અને પુદ્ગલદ્રવ્ય જડ છે.
* “પૃચત્તેનોમહવ્યોમ-રિવેદિનો મને પૃથ્વી-પાણીઅગ્નિ-પવન- આકાશ-કાળ – દિશા – આત્મા અને મન એ પ્રમાણે તૈયાયિકો નવ દ્રવ્ય માને છે, પણ યુક્તિથી તેમ જ આગમથી વિચારતાં એ નવે દ્રવ્યોનો જૈનોએ માનેલા ધર્મ-અધર્મ-આકાશ–આત્માપૂગલ તથા કાળ એ છ દ્રવ્યોમાં સમાવેશ થઈ જાય છે.
