________________
નફરત સર્વથા હેયપણું અટલ વૈરાગ્ય તે.
અતિ કુત્સિત એવા સંસારમાંથી નીકળવા માટે નું મુખ્ય દ્વાર પરમ વૈરાગ્ય રુપ અંતરનો આત્માનો સુવિશુદ્ધ પરિણામ. તે નિર્વેદ. ઓછા વત્તા પ્રમાણમાં પણ નિર્વેદ ન હોય તો સંવેગ જલદી ન જ આવે. નિર્વેદ એ સાધન (કારણ) છે. જ્યારે સંવેગ એ કાર્ય છે. સાધ્ય છે.
સમગ્ર વિશ્વના ભાવોનું તેજ પ્રમાણેના અસ્તિત્વનું શ્રી સર્વજ્ઞોદિત હોવાથી નિશ્ચિત સુદૃઢપણે ચિંતન હોય, એમાં જે જે વસ્તુ બરાબર ન સમજી શકાય તે આપણી બુદ્ધિની ખામી (મંદતા) છે. પરંતુ શ્રી અરિહંત દેવે ફ૨માવેલી વસ્તુ ત્રણ કાળમાં કદી અસત્ય ન જ હોય આવો અફર નિર્ણય થઈ જાય, તેનું નામ અસ્તિક્ય.
સમ્યકત્વનું આ એક લક્ષણ પણ જો પ્રગટ પણે આવે તો બાકીના ચાર તેમાં સમાયેલા હોય છે. એક મહાલક્ષણ આસ્તિકય આવે તો અનુકંપાદી ચાર પશ્ચાનુપૂર્વી પણે તેમાં સાથે જ આવે.
મોહના ઉપશમના ઘરની એટલે મોહનો ઉપશમ થવા પછી જે અનુકંપા (દયા) આવે તે સમ્યગદર્શન ના ઘરની છે. તેના લક્ષણ સ્વરુપ છે.
પરંતુ કોઈ ભારે કર્મી માંસાહારી જીવ પણ જો ભારતમિ માં જન્મ્યો હોય તો તે પવિત્ર ભૂમિ ના પ્રભાવે તે કોઈપણ દુઃખીને જુએ અને તેને દુઃખ થાય (હમદર્દિતા આવે) તો તે દયા અનુકંપા સમ્યગદર્શનનાં લક્ષણ રુપ નથી પરંતુ પવિત્રભૂમિ ના પરમાણુની અદ્ભુત અસર ના કારણે ઓઘદ્રષ્ટિની લૌકિક દ્રષ્ટિની છે. આધ્યાત્મિક નથી. પરંતુ કોઈ પવિત્ર જ્ઞાની પુરુષ તેને વ્યવસ્થિત તત્વ સમજાવે તો તેજ અનુકંપા સમ્યકત્વના લક્ષણમાં ફેરવાઈ જાય ખરી. સમ્યકત્વના શમસંવેગાદિ પાંચેય લક્ષણો પ્રધાન કક્ષાના જ છે. તેમાંથી કોઈ એકને પ્રાધાન્ય આપી અન્યને ગૌણ બનાવી
૪૩
