________________
આનંદઘન પદ - ૫૮
૪૯
હતા. આવા દશ્યો ખડા કરનાર તેમનું આંતરમન હતું. સમાજ જે લોકો સુંદર વસ્ત્ર ધારણ કરે, આભૂષણોથી શરીરને શણગારે તેને આદર-બહુમાનની નજરે જુએ છે, પરંતુ જે લોકો મેલા-ઘેલા વસ્ત્રોમાં રહે, લોકથી પરાગ઼મુખ બની પોતાની મસ્તીમાં રહી જીવે તેને સમાજ ધૂત્કારે છે, ધિક્કારે છે, તેમને ધૂની, વેદિયા, અક્કલ વિનાના, વ્યવહાર નહિ સમજનારા, વેવલા કે વેદિયા તરીકે બિરદાવે છે. પંરતુ સાચા યોગીને તેની કોઈજ પરવા હોતી નથી.
મોહન રાસ ન દુસત તેરી આસી. મદનો ભય હૈ ઘરકી દાસી....૩.
મોહન, મોહ, માયા, મમતા, મન આ બધા છે તો એક જ રાશિવાળા. પરંતુ તેમાં ભેદ ઘણો છે. મોહન એ જીવ સ્વરૂપ છે એની રાશિ દુષિત નથી. જીવ એના શુદ્ધ સ્વરૂપમાં મોહન અર્થાત આનંદ સ્વરૂપ છે, મોહન અર્થાત્, મોહ નથી જેને એવો આનંદ સ્વરૂપ છે. પૂર્ણ જ્ઞાનમાંથી પૂર્ણ આનંદજ આવે છે. આવો મોહન સ્વરૂપ ચેતન સંસારના વિષયોમાં મોહ પામ્યો છે. તેની મતિ મૂંઝાઈ છે તેથી તેનું સ્વરૂપ જે મોહ ન કરનારુ હતું - આનંદ આપનાર હતું તે દબાઈ ગયું છે અને તેને કારણે આખુ મન જેવું એક તત્ત્વ ઉભુ થઈ ગયુ. મન, બુદ્ધિ, ચિત્ત, અહંકાર, માયા, મમતા આ બધા અજીવ એવી પ્રકૃતિના તત્ત્વો છે અને પોતે ચૈતન્ય સ્વરૂપ છે. આનંદ સ્વરૂપ છે તો એ બંને એક કેવી રીતે થાય ? અનંતકાળથી ચેતન જેવો ચેતન અજ્ઞાની બનીને પ્રકૃતિના તત્વોને એક કરવા - પોતાના બનાવવા મથી રહ્યો છે પણ તેને ક્યારેય તેમાં સફળતા મળી નથી. પ્રકૃતિના તત્ત્વોને પોતાના બનાવવામાં તેને પોતાના કિમતી સમયને વેડફી નાંખ્યો છે છતાં તે પદાર્થો તેને હાથતાળી આપીને રવાના થયા છે અને તેને પોતાના બનાવવા જતા પોતાનું આનંદ સ્વરૂપ તો ગુમાવી દીધુ ઉપરથી પોતાના આત્મામાં જાતિમદ, કુલમદ, બળમદ, રૂપમદ, સત્તામદ વગેરે અનેક પ્રકારના મદ ઉભા કરી દીધાં, જે આ લોકમાં અપયશ, અપકીર્તિ વગેરેને ફેલાવે છે અને પરલોકના માર્ગમાં દુર્ગતિનો ભય ઉભો કરે છે. જીવને આવો ભય સતત રહે છે કે ભવિષ્યમાં શું થશે ? કયાં જઈશ ? મર્યા પછી કેવા હાલ થશે ? વગેરે ભય રહે છે તેનું કારણ માયાની દીકરી મમતા કે જે
શરીરની વ્યાકૂળતા એ અશાતાવેદનીય છે. જ્યારે મનની વ્યાકૂળતા એ મોહનીય છે.